شهرآشوب

فَغان، کـاین لولیانِ شوخِ شیرین‌کارِ شهرآشوب، چنان بردند صبر از دل، که تُرکان خوانِ یَغما را.

موفق بن احمد خوارزمی (۴۸۴–۵۶۷ هجری) فقیه، محدث و مورخ اهل سنت سدهٔ ششم هجری است. از آثار او المناقب و مقتل الحسین است. زمخشری و عمر بن محمد بن احمد نسفی از استادان او، و ابن شهرآشوب از شاگردان او بوده‌اند. تاریخ تولد و وفاتش مورد اختلاف است، اما احتمالاً سال تولدش ۴۸۴ و سال وفات ۵۶۸ هجری بوده‌است. یاقوت حموی او را «حافظ می‌نامد» و صلاح‌الدین صفدی در الوافی بالوفیات از او تمجید کرده‌است.

ایا نگار دل آویز ترک شهرآشوب که هم ضیأعیونی و هم حیات قلوب

به‌گفتهٔ ولیری در دانشنامهٔ اسلام، پس از صلح حسن و معاویه در سال ۴۱ ه‍. ق، حسین سالی یک یا دو میلیون درهم مقرری بر اساس صلحنامه را پذیرفت و چندین بار به دمشق رفت؛ جایی که هدایای بیشتری به او می‌رسید. به‌گفتهٔ دانشنامهٔ جهان اسلام، از میان گزارش‌های مختلف در این‌باره از سوی یعقوبی، مسعودی، طبری، بلاذری، ابن اعثم، ابن شهرآشوب، شیخ مفید، ابن بابویه، و محمد بن بحر شیبانی، تنها طبری در دو بند به درخواست‌های مالی در صلحنامه اشاره می‌کند.

زلف شهرآشوب تو بر گل همی جولان کند تو همی گرد روان و جان و دل جولان کنی

همچنین، در سده‌های ششم و هفتم هجری ابن شهرآشوب، یاقوت حموی، ابن نجار، قفطی، ادریسی، ابن ابی اصیبعه و برخی دیگر از این کتاب نام برده یا از آن بهره جسته‌اند.

به شهرآشوب رخ، آشوب شهریست بشور انگیز قد، شور دیاری است

زلف شهرآشوب او تا شهره شد شش جهات شهر پر شور و شرست

به‌نوشتهٔ شیخ مفید، همسر علی النقی — که حسن عسکری از او به‌دنیا آمد — یک اُمِّ‌وَلَد به‌نام «حُدَیْثه» بوده‌است. ابن شهرآشوب از او با نامِ «حدیث»، اِربِلی با نام «سوسن» و حسین بن عبدُالْوَهّاب در عُیونُ الْمُعجِزات با نام «سَلیل» یاد می‌کنند. از حدیثه فرزندانی با نام‌های محمد، حسین، جعفر، عالیه و درنهایت حسن عسکری — امام یازدهم شیعیان دوازده‌امامی — متولد شدند.

شهره ی شهر شدم در غم شهرآشوبی وز که در دوستیِ او نگرفتم کوبی

نمایش فیلمی که بین کرامول و مایکل کورتیز پیش می‌آید، به جای آنکه به استفاده‌ی کرامول از بازیگر اصلیِ فیلم کورتیز (ریچارد بارتلمس) ختم شود، باعث می‌شود که او توجه‌اش به بت دیویس جلب شود که مناسب نقش میلدرد، شهرآشوبِ رمان سامرست موآم است. کرامول می‌داند تهیه‌کننده، حقوقِ رمانِ موآم را برای لزلی هاوارد خریده، پیشنهاد می‌دهد که دیویس همبازیِ عالی‌ای برای او می‌شود، که مورد پذیرش قرار می‌گیرد. موآم نیز از این تصمیم حمایت می‌کند.

به‌نوشتهٔ کلبرگ، سایر منابع، هشام را مسئولِ مسمومیتِ باقر می‌دانند. او همچنین از سه گزارشِ دیگر یاد می‌کند که بر طبق آن‌ها، مسمومیت باقر بعد از مرگ هشام انجام گرفت. گزارش اول می‌گوید هشام قبل از اینکه موفق به مسمومیت باقر شود درگذشت. گزارش دوم در مُرُوجُ‌الذَّهَب می‌گوید باقر در زمان خلافتِ ولید بن یزید بن عبدالملک از دنیا رفت. گزارش سوم که به‌نقل از ابن بابویه بیان شده‌است، ابراهیم بن ولید را مسئول مسمومیت باقر می‌داند. ابن شهرآشوب و ابن طاووس همین گزارش اخیر را در آثارشان نقل کرده‌اند.

این روستا از شمال به رشته کوه های زاگرس ، از شرق به روستای شهرآشوب ، از غرب وجنوب غربی به روستاهای اردلی ، جعفرآباد و شهر حسن آباد و ازجنوب به روستای انگکبان محدود می شود .

ز ابرو و مژهٔ دلبران شهرآشوب خدنگ غمزه ز هر گوشه در کمان بینم

کجاست منزل تورانیان شهرآشوب که سینه‌های خود از تیزی نفس خستند

گردآور مفصل در پیش‌گفتار به انگیزهٔ تألیف پرداخته‌است. طبق آنچه در دیباچهٔ مناقب آمده، این کتاب با ذکر مناقب پیامبر (ص) آغاز شده به ذکر ائمه پرداخته، به یاد صحابه و تابعین ختم می‌شده‌است، اما نسخه‌های موجود کتاب با یاد امام حسن عسکری (ع) به انجام می‌رسد. این احتمال که اساساً بخش پایانی کتاب را ابن شهرآشوب تألیف نکرده‌باشد، منتفی است، زیرا خود به بخش مربوط به امام مهدی (ع) ارجاع کرده، و ابن تاووس از آن بخش کتاب قطعاتی نقل کرده‌است.

خروش و ولوله ی عالمان شهرآشوب گناه حوصله ی تنگ ظرف بی ته ماست

مکن در سینه جامی خانه شهرآشوب شوخی را که دارد خانه از شهر وفا بیرون دروازه

جمال‌الدین حسین بن علی بن محمد مشهور به ابوالفتوح رازی از مفسران و علمای بزرگ شیعه در سدهٔ ششم هجری بود. احتمالاً بین سال‌های ۴۸۰ و ۵۲۵ هجری می‌زیسته است. وی همان‌گونه که از نامش پیداست اهل ری بود. با زمخشری معاصر بود و ابن شهرآشوب از شاگردان او بود. تفسیر مفصل فارسی او به نام روض‌الجنان و روح‌الجنان معروف به تفسیر ابوالفتوح از تفسیرهای جامع و معتبر قرآن است.