سوقه

فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ ای ارض بقضائه و احبس نفسک علی حدّ الشّریعة علی ما امرت به من الاحکام وَ لا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِماً أَوْ کَفُوراً. الآثم: الفاجر، و الکفور: المبالغ فی الکفر «او» هاهنا بمعنی الواو، کانّه قال: و لا تطع منهم آثما و لا کفورا. قال قتادة: اراد بالآثم الکفور ابا جهل، و ذلک انّه لما فرض علی النّبی (ص) و هو یومئذ بمکّة نهاه ابو جهل عنها و قال لئن رأیت محمدا یصلّی لاطانّ علی عنقه فانزل اللَّه هذه الآیة. و قال مقاتل: اراد بالآثم عتبة بن ربیعة، قال للنّبی (ص): ان کنت صنعت ما صنعت لاجل النّساء فقد علمت قریش انّی من اجملها بناتا فانا ازوّجک ابنتی و اسوقها الیک بغیر مهر، فارجع عن هذا الامر! و قوله: «أَوْ کَفُوراً» یعنی: الولید بن المغیرة، قال للنّبی (ص): یا محمد ان کنت صنعت ما صنعت من اجل المال، فقد علمت قریش انّی من اکثرهم مالا، فانا اعطیک من المال حتّی ترضی فارجع عن هذا الأمر فانزل اللَّه عزّ و جلّ وَ لا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِماً أَوْ کَفُوراً.

شنیدم چو شد شهریار حجاز به منزلگه سوقه خرگه فراز

قیل هم الیهود، بخلهم کتمان صفة المصطفی محمد (ص) و کانوا یأمرون اتباعهم بکتمان صفته لئلا یکسد سوقهم و لا یبطل ریاستهم و لا ینقطع عن اموال السفلة مأکلتهم.

وَ إِنْ جاهَداکَ عَلی‌ أَنْ تُشْرِکَ بِی یعنی و مع ما اوصیک به من برّ الوالدین ان حملاک علی ان تشرک بی فَلا تُطِعْهُما فانّ حقهما و ان عظم فلیس باعظم من حقی. وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفاً یعنی بالإنفاق علیهما وَ اتَّبِعْ سَبِیلَ مَنْ أَنابَ إِلَیَّ یعنی اتّبع سبیل محمّد (ص) فیما یدعوک الیه من طاعتی، ثُمَّ إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ هذه الایة و نظیرها فی سورة العنکبوت نزلتا فی قوم اسلموا و لهم آباء و امّهات مشرکون یبطّئونهم عن الاسلام و یرغبونهم عنه. و قیل نزّلت فی ابی بکر الصدیق و ذلک انّه حین اسلم اتاه عثمان و طلحة و الزبیر و سعد بن ابی وقاص و عبد الرحمن بن عوف قالوا له قد صدّقت هذا الرجل و آمنت به؟ قال نعم هو صادق فأمنوا به ثمّ حملهم الی النّبی (ص) حتی اسلموا فهؤلاء لهم سابقة الاسلام اسلموا بارشاد ابی بکر، قال اللَّه تعالی: وَ اتَّبِعْ سَبِیلَ مَنْ أَنابَ إِلَیَّ یعنی أبا بکر و قد تضمنت الایة النهی عن صحبة الکفار و الفسّاق و الترغیب فی صحبة الصالحین. ثم عاد الی عظة لقمان ابنه. فقال: یا بُنَیَّ إِنَّها إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ، انّها انّث لمکان الحبّة کقوله: فَإِنَّها لا تَعْمَی الْأَبْصارُ فانّث لمکان الأبصار و یجوز ان یکون المراد بالتأنیث الحسنة یعنی انّ الحسنة ان تک مثقال حبّة. قال مقاتل: انّ ابن لقمان قال لابیه یا ابت: ان عملت بالخطیئة لا یرانی احد کیف یعلمها اللَّه فقال یا بنیّ ان الخطیئة ان تک مثقال حبّة. یقال مثقال الشی‌ء ما یساویه فی الوزن و کثر فی الکلام فصار عبارة عن مقدار الدینار. قرأ نافع مثقال حبّة بالرفع علی اسم کان و مجازه ان یقع مثقال حبّة و حینئذ لا خبر له فَتَکُنْ فِی صَخْرَةٍ قال اکثر المفسّرین هی الصخرة الّتی علیها الارض و هی التی تسمّی السّجّین و لیست من الارض و هی التی یکتب فیها اعمال الفجّار و خضرة السّماء منها و هی علی الریح لیست فی السّماء و لا فی الارض، ثم قال: أَوْ فِی السَّماواتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یعنی فی ایّ موضع حصل من الامکنة التی هی السماوات و الارض لم یخف علیه مکانها فیأتی اللَّه بها یوم القیامة و یجازی علیها، إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ باستخراجها خَبِیرٌ بمکانها. و فی بعض الکتب انّ هذه الکلمة آخر کلمة تکلم بها لقمن. فانشقت مرارته من هیبتها فمات. و قال الحسن معنی الایة هو الاحاطة بالاشیاء صغیرها و کبیرها. و قیل المراد بها الرزق، یعنی ان کان للانسان رزق مثقال حبّة خردل فی هذه المواضع جاء بها اللَّه حتی یخرجها و یسوقها الی من هی رزقه. و فی الخبر: انّ الرزق مقسوم لن یعد و امرأ ما کتب له، انّ الرزق لیطلب الرجل کما یطلبه اجله.

وجه دیگر حشر بمعنی سوق است چنان که در سورة و الصافات گفت: احْشُرُوا الَّذِینَ ظَلَمُوا وَ أَزْواجَهُمْ ای سوقوا الّذین اشرکوا و قرناءهم الشّیاطین بعد الحساب الی صراط الجحیم. و در بنی اسرائیل گفت: وَ نَحْشُرُهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ عَلی‌ وُجُوهِهِمْ یعنی نسوقهم علی وجوههم الی النّار. و در سورة طه گفت: وَ نَحْشُرُ الْمُجْرِمِینَ ای نسوق المجرمین یومئذ بعد الحساب الی جهنم زرقا.

دلیلا علیکم غیرکم فیسوقها

و روی «صلاة الجماعة تفضل صلاة الفذّ بسبع و عشرین درجة»، و روی «فضل صلاة الرجل فی جماعته علی صلوته فی بیته و صلوته فی سوقه خمس و عشرون درجة»

الیکم بکم ارجوا النجاة و لا اری لنفسی دلیلا غیرکم فیسوقها

همومها لاتنقضی ساعه عن ملک فیها و عن سوقه

آورده‌اند از رسول صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم که گفت در مدینه آواز رعد آمد آوازی بلند و دراز بر کشید، گفتا جبریل را پرسیدم که چه میگویند؟ جبریل گفت من از میغ پرسیدم که کجات فرموده‌اند که باران ریزی؟ میغ گفت زمینی در حضرموت آن را بیمیم خوانند فرموده‌اند مرا که آنجا باران ریزم. شهر حوشب گفت: «الرّعد ملک موکل بالسحاب یسوقه کما یسوق الحادی ابله فاذا خالفت سحابة صاح بها، فاذا اشتدّ غضبه تناثرت من فیه الشّر و هی الصّواعق التی رأیتم.» عن وهب بن منبه قال «ثلاثة ما اظنّ احدا یعلمها إلّا اللَّه: الرعد، و البرق، و الغیث.» و قال ابو الدرداء، «الرّعد للتسبیح، و البرق للخوف و الطمع، و البرد عقوبة و الصّواعق بالخطیئة، و الجراد رزق لقوم و رجز لآخرین، و البحر بکمال و الجبال بمیزان.» رسول گفت هر که که بانک رعد شنود خدای را یاد کنند که ذاکران را از آن گزند نرسد. و گفتی صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم هر گه که آواز رعد شنیدی: «اللّهم لا تقتلنا بغضبک، و لا تهلکنا بعذابک، و عافنا قبل ذلک.»