سوریه

سوریِه (Syria)
مسجد بنی امیه در دمشق
موقعیت. جمهوری سوریه در آسیای غربی و در ساحل شرقی دریای مدیترانه جای دارد. از شمال به ترکیه، از شرق و جنوب شرقی به عراق، از جنوب به اردن، و از غرب به رژیم اشغالگر قدس و لبنان و دریای مدیترانه محدود شده است. مساحت این کشور ۱۸۵,۱۸۰ کیلومتر مربع و شهر دمشق پایتخت آن است.سیمای طبیعی. کشور سوریه عمدتاً از پهن دشت ها و بیابان های وسیع تشکیل شده و رودخانۀ فرات چشمگیرترین عارضۀ آن است. صحرای سوریه (بادیةالشام) نواحی جنوبی آن را فراگرفته است و ارتفاعات نه چندان بلند جبل النصیریه، استان های ساحلی لاذقیه و طرطوس را از دیگر نواحی این کشور جدا می کند. مرزهای شمالی آن به کوه پایه های جنوبی کشور ترکیه منتهی می شود و کوه های جبل الشرقی، در جنوب غربی کشور، لبنان را از سوریه جدا می سازد. بلندترین نقطۀ کشور، جبل الشیخ با ارتفاع ۲,۸۱۴ متر، در همین ارتفاعات و در ۴۵کیلومتری جنوب غربی دمشق جا دارد. از ارتفاع کوه های جبل الشرقی رو به خاک سوریه رفته رفته کاسته می شود و به تپه هایی با نام ارتفاعات جولان ختم می شود. رودخانۀ فرات، طولانی ترین و مهم ترین رود سوریه که از کوه های مرکزی و شرقی ترکیه سرچشمه می گیرد، در شهرک مرزی جرابولوس به خاک سوریه وارد می شود و ضمن عبور از دریاچۀ سد حافظ اسد به سوی جنوب شرقی جریان می یابد. این رودخانه در شمال شهرک میادین با نهر خابور درمی آمیزد و در شهر مرزی ابوکمال به خاک عراق وارد می شود. اراضی شمالی رود فرات را الجزیره می نامند. رودخانۀ اورونتس (نهرالعاصی) در غرب سوریه، با طول ۵۷۱ کیلومتر، دومین رود بزرگ این کشور است که از درّۀ بقاع واقع در کشور لبنان و نزدیک شهر بعلبک سرچشمه می گیرد و به سوی شمال جریان می یابد. این رود پس از عبور از شهرهای حُمْص و حَماه به خاک ترکیه وارد می شود و در شهر ساحلی صمان طاغ به دریای مدیترانه می ریزد. سوریه به چهارده استان یا محافظه تقسیم می شود و شهرهای مهم آن عبارت اند از دمشق، حَلَب، حُمص، حَماة، دِیراَلزور، و اِدلِب. لاذقیه و طَرطوس نیز بندرهای مهم این کشورند. اقلیم سوریه مدیترانه ای خشک است. تابستان های آن بسیار گرم و زمستان هایش ملایم و نسبتاً مرطوب است. بیشترین بارندگی در نواحی ساحلی و غرب جبل النصیریه روی می دهد و ماه های شهریور تا اردیبهشت فصل بارندگی آن است که مقدار آن هر سال متغیّر است. میانگین دمای شهر دمشق در دی ماه۳.۴ درجۀ سانتی گراد، در تیرماه۲۵.۲ درجۀ سانتی گراد، و میانگین بارندگی سالانۀ آن ۲۱۷میلی متر است. خار بیابان، آن هم به صورت پراکنده و تُنُک، پوشش صحراهای سوریه و دشت های شرقی است و پوشش نواحی غربی گیاهان خاص نواحی خشک مدیترانه ای است. ارتفاعات این کشور را نیز جنگل هایی نه چندان انبوه پوشانده اند. آهو، موش دوپا (جربوع)، بُزمَجه، مارمولک و خزندگانی چون مار حیات وحش نواحی دور دست شرقی را تشکیل می دهد و ارتفاعات غربی پناهگاه خوک وحشی، گرگ، گورکن، جوجه تیغی، روباه، شغال، انواع پرندگان آوازخوان و امثال آن است.
اقتصاد. با این که بعد از جنگ جهانی دوم، برنامه های سوریه بر توسعۀ صنعت استوار شده است مع الوصف کشاورزی هنوز رکن اصلی اقتصاد آن را تشکیل می دهد. کشاورزی در این کشور عمدتاً به نواحی ساحلی مدیترانه، کرانه های فرات و نهر العاصی، و نهر خابور منحصر است و کشاورزی دیم نیز اعتبار و اهمیت دیرین خود را همچنان حفظ کرده است. پنبه عمده ترین محصول صادراتی سوریه محسوب می شود و چغندرقند، عدس، زیتون، مرکبات، غلات، توتون و تنباکو از دیگر فرآورده های کشاورزی آن به شمار می آیند. گوسفند، بز، شتر و چهارپایان دیگر در چراگاه هایی پرورش می یابند که به طور مصنوعی و با جمع آوری آب باران به شیوۀ سنتی آبیاری می شوند. منابع زیرزمینی سوریه متنوع است و الکتریسیته آن به شیوۀ برقابی و با استفاده از آب رودخانه های فرات و نهرا لعاصی تأمین می شود. برقِ بخشی از نیروگاه های حرارتی آن نیز با سوخت نفت و گاز وارداتی تولید می شود. موتورهای الکتریکی، کنتور آب، یخچال، فرش، منسوجات، مواد غذایی، و لوازم مهندسی بخشی از فعالیت های صنعتی سوریه را تشکیل می دهند. میزان تولید الکتریسیتۀ سوریه ۱۷.۵میلیارد کیلووات ساعت، و سرانۀ مصرفی آن ۸۳۸ کیلووات ساعت است. ذخایر نفتی این کشور ۲,۵۰۰میلیون بشکه و ذخیرۀ گاز آن ۲۳۵میلیارد متر مکعب است. تولید و بهره برداری از نفت آن به ۲۲۰میلیون بشکه نفت می رسد. فسفات، نمک، ژیپس، سرب، مس، آنتیموان، نیکل، و کرم از کانی های این کشورند. مساحت جنگل های سوریه ۲۱۹هزار هکتار (۱.۲ درصد از مساحت کل کشور)، و تولید چوب آن ۵۰هزار متر مکعب است.
حکومت و سیاست. نوع حکومت سوریه جمهوری چندحزبی با یک نهاد قانون گذاری با نام مجلس الشعب است. این نهاد ۲۵۰ نماینده دارد که برای مدت چهار سال انتخاب می شوند. رئیس جمهور کشور با آرای مجلس، برای مدت هفت سال و با تأیید مردم، از راه همه پرسی، انتخاب می شود. در انتخابات دهم ژوئیه سال ۲۰۰۰، بشار اسد به سمت ریاست جمهوری سوریه انتخاب شد.
مردم و تاریخ. جمعیت سوریه۲۳,۶۹۵,۰۰۰ نفر (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن۱۲۸ نفر در کیلومتر مربع است. رشد سالانۀ جمعیت این کشور۲.۳ درصد است و ۹۰ درصد از جمعیت آن را اعراب تشکیل می دهند. ۸۶ درصد از مردم این کشور مسلمان و۵۲.۲ درصد از آنان شهرنشین اند و زبان رسمی آنان عربی است. سوریه از روزگار باستان سر راه بازرگانی و نظامی مدیترانه و بین النهرین قرار داشت و مدت ها بخشی از امپراتوری بابل و آشور بود. در روزگار هخامنشیان جزئی از امپراتوری ایران شد و سپس به تصرف اسکندر مقدونی درآمد و در قلمرو جانشینان او قرار گرفت. در ۶۴پ م به یکی از استان های روم باستان مبدل شد و در ۳۹۵م به امپراتوری روم شرقی پیوست. در ۶۳۴م/۱۳ق به تصرف اعراب مسلمان درآمد. در روزگار اُمویان اسلام به آن جا راه یافت و شهر دمشق به مرکز سیاسی و فرهنگی جهان اسلام مبدل شد. در قرن ۱۱م/۵ق در تملک ترکان سلجوقی قرار گرفت و به یکی از صحنه های جنگ های صلیبی میان مسلمانان و مسیحیان تبدیل شد. در ۱۱۸۷م/۵۸۳ق به اشغال صلاح الدین ایّوبی درآمد و ایوبیان تا ۱۵۱۶م/۹۲۳ق بر آن فرمانروایی کردند و سپس ترکان عثمانی بر آن استیلا یافتند. پس از جنگ جهانی اول (۱۹۲۰) تحت قیمومت فرانسه و در جنگ جهانی دوم تحت کنترل دولت ویشی فرانسه قرار گرفت؛ پس از آن به اشغال نیروهای مشترک فرانسه و انگلستان درآمد. در ۱۹۴۶، پس از جنگ جهانی دوم، به استقلال رسید. تا ۱۹۵۸ دولت های کودتا یکی پس از دیگری بر آن فرمان راندند. از ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۱ به مصر پیوست و جمهوری متحدۀ عربی را تشکیل داد. در ۱۹۶۱ حزب سوسیالیستی بعث زمام امور را در دست گرفت و طی جنگ اعراب و رژیم اشغالگر قدس (۱۹۶۷) آسیب بسیار دید و رژیم اشغالگر قدس تپه های جولان را اشغال کرد. در نوامبر ۱۹۷۰، حافظ اسد، از حزب بعث، زمام امور کشور را دردست گرفت و تا زمان مرگش، (ژوئن سال ۲۰۰۰) بر سوریه حکومت کرد. پس از او فرزندش، بشار اسد، به ریاست جمهوری سوریه انتخاب شد.