زردشت

زردُشت
(یا: زرتشت؛ به اوستایی، زَرَثوشْتْرََه) بنیانگذار دین زردشتی. به نظر متقدّمان به معنای «دارندۀ شتر زرد» یا «دارندۀ شتر پیر» و به نظر محققّان متأخرتر به معنای «شتر زرد» یا «شتر پیر». به زندگی او از دو زوایه می توان نگریست: تاریخی و اسطوره ای.الف. زردشت تاریخی: در مورد زمان او دو نوع دیدگاه وجود دارد؛ دیدگاه سنتی که براساس متون یونانی، پهلوی و عربی است و بر این اساس بین سال های ۶۱۸ یا ۶۲۸ یا ۶۳۰پ م متولد شده و در سال های ۵۴۱ یا ۵۵۱ یا ۵۵۳پ م درگذشته است. دیدگاه دوم، دیدگاه زبان شناختی است که تاریخ زندگی زردشت را بین ۱۴۰۰ تا ۱۰۰۰پ م می داند. در مورد زادگاه زردشت نیز روایات بسیار است و به طور سنتی اهل آذربایجان دانسته می شود؛ اما بررسی های زبان شناختی و متنی نشان می دهد که او باید از اهالی شرق ایران باشد. از این رو، گروهی خوارزم باستانی و گروهی سیستان را موطن زردشت می دانند. آخرین نظریه، او را ساکن درّۀ رودخانۀ کشف رود می داند؛ جایی که امروز به مَزدَوران شهرت دارد و بر سر راه مشهد به سرخس قرار گرفته است. زردشت از خاندان سپیتمان است؛ نام پدرش پوروشسب و نام مادرش دوغدو است. او به تحصیل علوم دینی مشغول گشت و روحانی شد. سه بار ازدواج کرد که تنها نام همسر سوم او «هووی» را می دانیم؛ صاحب سه پسر و سه دختر شد. در۴۰ سالگی به پیامبری رسید، اما چون در موطن خودش پیروان کمی یافت به سرزمین همسایه رفت و دینش را بر گشتاسپ شاه عرضه داشت و او و همسرش دین عرضه شده را پذیرفتند. زردشت در ۷۷سالگی به دست یک تورانی به قتل رسید.
ب. زردشت اسطوره ای: بر این مبنا، اهورامزدا او را به همراه سایر آفریده های مینوی در جهان برین خلق کرد؛ سپس در زمان موعود به شیوه هایی خاص او را در رحم مادر قرار داد. زردشت هنگامی که در شکم مادر بود می درخشید و خانه از روشنی اش نور می گرفت. او پس از تولد به جای گریستن خندید؛ به همین دلیل، دینمردان آن روزگار او را غیر طبیعی دانستند و کوشیدند تا نوزاد را بکشند. آن ها زردشت را در آتش نهادند، اما او نسوخت؛ آن گاه یک بار او را بر سر راه گلۀ گاوها و بار دیگر بر سر راه گلۀ اسب ها نهادند تا لگدمال شود؛ اما حیوانات او را لگد نکردند. آن گاه او را در لانۀ مادّه گرگی فرزند کشته نهادند، اما گرگ صدمه ای به او نرساند. زردشت از سنّ ۳۰سالگی تا ۴۰سالگی هفت بار به هم سخنی امشاسپندان نزد اهورامزدا رفت و دین بهی را از او آموخت و برای جهانیان آورد. او را سه بار آزمودند تا راستگویی اش محقق شود. یک بار مجبور شد از آتش رد شود؛ بار دوم رویِ گداخته بر سینه اش ریختند و بار سوم شکمش را دریدند، اما صدمه ای به او نرسید. نخستین کسی که به او گروید پسرعمویش مدیوماه بود. زردشت به واسطۀ آزار بسیار و یافتن پیروانی اندک شمار، به سرزمین همسایه نزد گشتاسپ رفت. از سقف کاخ او وارد شد، در حالی که در یک دست آتش و در دست دیگر شاخۀ درخت سروی داشت. آتش را در دست های گشتاسپ، جاماسپ و اسفندیار نهاد، اما آن ها را نسوزاند؛ و شاخه را در زمین کاشت که فوراً رویید و سبز شد. گشتاسپ و خاندانش به او ایمان آوردند و بزرگ ترین حامی زردشت شدند. زردشت در حملۀ تورانیان به دست یک تورانی کشته شد.