دیرینه

دیدن آن فرخ بخشت فرو شوید ز دل کلفتی کانرا نشوید وصل سد دیرینه بار

دیرینه‌ترین شماری که از باشندگان ابوزیدآباد ادعا شده، 《در سال ۱۲۹۶ هجری قمری، ۸۰۶ تن مرکب از ۲۲۵ مرد، ۲۴۸ زن و ۳۳۳ کودک بوده‌است. 》 اگرچه پیشتر بسیاری از مردمانش در زلزله ویرانگر دوران زند (۲۴ آذر ۱۱۵۷ خورشیدی) از بین رفته بوده‌اند.

اشکفت گا مربوط به دوران فرادیرینه‌سنگی است و در شهرستان ممسنی، بخش مرکزی، دهستان فهلیان، ۵۰۰ متری روستای شاکی، درون دره فرعی واقع شده و این اثر در تاریخ ۳۰ بهمن ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۰۷۶۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

واژهٔ کُرد در دوران دیرینه شناسیِ پس از حمله اعراب به ایران به معنای رمه گردانان و کوچ‌نشینان ایرانی‌تبار فلات ایران به کار رفته‌است و معنای قومی ویژه نمی‌داده‌است. از دیدگاهِ گارنیک آساتوریان؛ بر همین پایه، لرها و دیلیمان و بلوچان و مردمان دیگر را جزو کردان شمرده‌اند؛ زیرا واژه کرد به معنی یک گونه شیوه زندگی و نه معنی زبانی بوده‌است.

برو که تشنهٔ دیرینه‌ای به خون من آری نپرسم از تو که چون عمر زود سیر چرایی

بیمار رنج برده ی دیرینهی توام ما را چنان بپرس که شرط عیادت است

صائب درین زمانه ز پیران زنده دل یک تن نمانده جز می دیرینه بر زمین

در عیش قدیم، ار قدمی خواهم زد هم با تو زنم، که یار دیرینه تویی

هر کسی را می و یاری ست و من بی خبر از خمار دیرینه

چو دیدند زایشان نشان یافتند بدان دیر دیرینه بشتافتند

اشکفت گایلی مربوط به دوران فرادیرینه‌سنگی است و در شهرستان ممسنی، بخش رستم، دهستان رستم ۱، ۱/۵ کیلومتری غرب روستای برآفتاب زیر دو، در پوزه کوه واقع شده و این اثر در تاریخ ۳۰ بهمن ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۰۸۶۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

اسیر دور گردم می‌توانم که نامحرم کنم دیرینه‌ها را

اشکفت قلعه دختر مربوط به دوران فرادیرینه‌سنگی است و در شهرستان استهبان، بخش مرکزی، ۱/۸ کیلومتری شرق شهرایج، دامنه جنوبی کوه یال خری واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۸ شهریور ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۳۳۸۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

ای دریغا که خاک خواهم شد با دل پر غبار دیرینه

گمانم که امشب شبیخون کند ز دل درد دیرینه بیرون کند