معنی کلمه دلوس در دانشنامه عمومی
این جزیره جایگاهمعبد دلفی بود که پیشگوهایش، موسوم به پیتیا، شهرت جهانی داشتند. در ۵۴۶ قبل از میلاد، کرزوس، پادشاه لیدیه، پیش از نبرد با کوروش بزرگ از پیشگوی معبد دلفی خواست که نتیجه جنگ را به او بازگوید. پیتیا پاسخ داد که «اگر جنگ کنی، دولت بزرگی برانداخته خواهد شد. » کروزوس به نبرد با ایرانیان پرداخت و شکست خورد. بنابر هرودوت، او پس از شکست پی برد که منظور پیشگوی دلفی از دولت بزرگ خود کرزوس بوده است. پیش تر از آن، در سده ی هفتم قبل از میلاد، دو پسرِ لوکیوس تارکوئینیوس متکبر، آخرین پادشاه روم، به نام های تیتوس و آرونس به همراه پسرعمه شان، بروتوس، به این جزیره آمده از پیتیا پرسیدند که پادشاهی بر روم نصیب کدام یک از آنان می شود. پیتیا پاسخ داد که «هر یک از شما که زودتر مادرش را ببوسد شاه روم می شود. » پس تیتوس و آرونس قرعه زدند که کدام یک از آنان در بازگشت به ایتالیا زودتر مادرش را ببوسد. اما بروتوس با خود اندیشید که مراد آن پیشگو از مادر همانا زمین بوده است، چه رومیان زمین را مادر بشر می دانستند. پس در بازگشت به روم، وقتی بر ایتالیا پا گذاشتند، بروتوس تظاهر به لغزیدن کرده خود را بر زمین انداخته آن را بوسید. او در ۵۰۹ قبل از میلاد خاندان شاه را اخراج و جمهوری روم را تأسیس کرد.
همچنین دلوس و معبد آن، پایگاه اتحادیه دلوس، به رهبری آتن بر ضد اسپارت و شاهنشاهی ایران و جایگاه گنجینه های آن بود. هرچند در زمان پریکلس، آتنی ها به بهانه خطر از دست رفتن گنجینه، آن را به آتن بردند.
در جریان یورش سپاهیان داریوش بزرگ به یونان به رهبری داتیس مادی، با نزدیکی ناوگان ایران به جزیره، ساکنان و خادمان معبد را وحشت فراگرفت ولی داتیس دستور داد تا جارچیان پیام شاهنشاه را بخوانند که بنابر آن، داریوش اعلام کرد، احترام معبد و خدایان آن را نگه داشته و با ساکنان آن به نیکی رفتار خواهد کرد.
