یغور

در سالهای ۱۹۳۳ و ۱۹۳۴ میلادی، در منطقهٔ کاشغر که در آن زمان شامل قزل‌سو نیز می‌شد، در طی شورشی علیه حکومت استانی وفادار به جمهوری چین، کشور جدیدی به طول دو سال با نام جمهوری اسلامی ترکستان شرقی اعلام شده بود. یکی از دلایل موفقیت این شورش، اتحاد مردم اویغور و قرقیز ساکن ولایت کاشغر بود. همین نکته، و اهمیت جدایی انداختن بین این دو مردم، بعدتر در پس‌زمینهٔ تصمیم‌گیری دولت جمهوری خلق چین برای جدایی قزل‌سو از ولایت کاشغر ماند.

برخی از اقوامی که امروز ترک نامیده می‌شوند در اصل ترک نیستند بلکه ترک‌زبان شده‌اند برای نمونه می‌توان کشورهای عرب‌زبان مانند مصر و الجزایر را نام برد یعنی عربیزه شده‌اند نه این که از نظر تباری عرب باشند. اویغورها و ازبک‌ها از نظر نژادی، اقوامی به صورت کامل ترک نیستند و به نظر می‌رسد حدود ۷۰ درصد از ازبک‌ها، تاجیک‌های ازبک شده‌ای(سارت) هستند که در صد سال اخیر ترکیزه و ترک‌زبان شده‌اند. در این خصوص خیلی از بزرگان مانند هرمان وامبری نوشته‌اند. روند ترک‌سازی تاجیک‌ها از قرن ۱۶ میلادی شروع شد و همچنان ادامه دارد.

آرامگاه آفاق‌خواجه (به اویغوری: ئاپاق خوجا مازیری) مقدس‌ترین زیارتگاه مسلمانان در استان سین‌کیانگ چین است. در زبان چینی به آن نام «آرامگاه خاتون خوشبو» (شیانفی، ملکهٔ نیمه‌افسانه‌ای چینی) داده‌اند.

بناهای یادبود زبان اویغوری و کوداتکو-بیلیک (اینسبروک، ۱۸۷۰)

وَ إِلَیْهِ النُّشُورُ ای البعث من قبورکم ثمّ خوّف الکفّار. فقال: أَ أَمِنْتُمْ مَنْ فِی السَّماءِ قال ابن عباس ای عذاب من السّماء ان عصیتموه أَنْ یَخْسِفَ بِکُمُ الْأَرْضَ یعنی: ان یغور بکم فی الارض فَإِذا هِیَ ای الارض.

دل زجور او خراب و او ز حالش بی خبر مملکت ویران شد و بیغوری سلطان همان