گِل

نَشْکُفْتِهْ گِل وُ خُرِّمْ بِهْارِهْ یٰانا؟ حُوری صِفِت وُ پَری رُخْسٰارِهْ یٰانا؟

چو خاک پای عشقم تو یقین دان کز این گِل چون گل و سوسن برآیم

صفایِ خلوتِ خاطر از آن شمعِ چِگِل جویم فروغِ چشم و نورِ دل از آن ماهِ خُتَن دارم

تالکین در جایی گفته اورک‌ها از جادوی لجن و گِل با گرما، توسط مورگوت به وجود آمده‌اند. البته چندین بار تالکین اشاره می‌کند که تنها ارو ایلوواتار (خدا) می‌تواند موجودات را از هیچ خلق کند بنابراین اورک‌ها یا پست‌تر شدهٔ موجودات دیگرند یا خدا آن‌ها را در جایی آفریده‌است.

در حماسهٔ آترا-هاسیس انسان از گِل خلق می‌شود. این داستان مربوط به قرن ۱۹ قبل از میلاد است و در آن، آسمان تحت حکومت آنو، زمین تحت حکومت انلیل و آب‌ها تحت سلطه انکی هستند. انلیل خدایان کوچک‌تر را به زراعت واداشته بود اما بعد از ۴۰ سال آنان دیگر حاضر نشدند کار کنند. نتیجتاً، انکی پیشنهاد کرد که انسان‌ها خلق شوند. پس مامی، یکی از ایزدبانوان، گل را خون وی (خدای زیرزمین) و بزاق ترکیب کرد و انسان‌ها را به وجود آورد. ادامه داستان شبیه قصه نوح است زیرا به دلیل سر و صدای زیاد آدمیان، خدایان طوفانی می‌فرستند تا آنان را نابود کنند اما یکی از انسان‌ها قایقی می‌سازد و نجات پیدا می‌کند.

بگفت آنچه دانست و بایسته گفت به گِل چشمهٔ خور نشاید نهفت

در آن زمان گِلکارها از جایی که امروزه «کمربند سبز» نامیده می‌شود برای بهره‌گیری از گِل و گچ به مطلع عیاض آمدند. مدتی بعد، پس از رفتن ایشان چاله‌های زیادی در زمین بجا مانده بود که بسیاری به حالت سوخته بودند به این خاطر به این محل نام «دوغه» داده شد.

از ترازو گِلک همی دزدید مرد بقّال نرم می‌خندید

سَروْتُهمت قفس چه چاره ‌کند پا به ‌گِل کرده‌اند آزادم

مرد نیاورده به شَلّاق دست بار زِ گِل برزگر از غم بِرَست

تا به کی سرچشمه خود را به گِل انباشتن جوی خود را پاک کن تا آیدت آبی به جو

چون کسی کو از مرض گِل داشت دوست گرچه پندارد که آن خود قوت اوست

با رخ او گل به رنگ تیره‌تر از گِل با کف اویم به سنگ طعنه‌بر از یم