کوهستان

چو آتش گرم شد در راه و چون باد به کوهستان ارمن رخت بنهاد

از جمله غذاهای رایج در مناطق ساحلی عبارت‌اند از: سِویچه، پن‌د آلمیدون، کورویش، گواتیتا، انسبویادو و امپاناداس، در مناطق کوهستانی غذاهای رایج عبارت‌اند از: هورنادو، فریتادا، هیومیتاس، تامالس، لاپینگاشس و غیره

نمی‌شاید که چون برقی به هر دم خرمنی سوزی مثال کشت کوهستان همه شربت ز بالا خور

ایستادگیِ آن‌ها در برابر حملات شاهان سلوکی و اشکانی، از آنان مردانی دلاور ساخته بود که به توانِ نظامی و مناطق کوهستانیِ خویش تکیه داشتند.

ز گرگان و ری و قم و صفاهان ز خوزستان و کوهستان و ارّان

و اول محرم از آن جا برفتیم و به راه کوهستان روی به اصفهان نهادیم. در راه به کوهی رسیدیم، دره تنگ بود. عام گفتندی این کوه را بهرام گور به شمشیر بریده است و آن را شمشیر برید می‌گفتند و آن جا آبی عظیم دیدیم که از دست راست ما از سوراخ بیرون می‌آمد و از جایی بلند فرو می‌دوید و عوام می‌گفتند این آب به تابستان مدام می‌آید و چون زمستان شود باز ایستد و یخ بندد، و به لوردغان رسیدیم که از ارجان تا آن جا چهل فرسنگ بود و این لوردغان سر حد پارس است، و از آن جا به خان لنجان رسیدیم و بر دروازه شهر نام سلطان طغرل بیک نوشته دیدم و از آن جا به شهر اصفهان هفت فرسنگ بود. مردم خان لنجان عظیم ایمن و آسوده بودند هریک به کار و کدخدایی خود مشغول.

شامل آب و هوای معتدل کوهستانی و آب و هوای سرد کوهستانی است. دوری از دریا و افزایش تدریجی ارتفاع در اراضی جلگه‌ای، تغییرات خاصی را در آب و هوای این استان پدیدآورده است. به‌طوری‌که در ارتفاعات ۱۸۰۰ تا ۳۰۰۰ متری، آب و هوای معتدل کوهستانی با زمستان‌های سرد و یخ‌بندان طولانی و تابستان‌های کوتاه و معتدل وجود دارد. در ارتفاعات بالای ۳۰۰۰ متر که دمای هوا به شدت پایین می‌آید، دارای زمستان‌های سرد همراه با یخ‌بندان طولانی و تابستان‌ها کوتاه و خشک است. در این نواحی هوا غالباً برفی است و در ارتفاعات مهم چون تخت سلیمان و دماوند یخچال‌های کوهستانی و طبیعی ایجاد شده است. میانگین میزان ریزش باران در این استان کمتر از گیلان است. آزادکوه، تخت سلیمان، خلنو و علم‌کوه از کوه‌های مهم استان می‌باشند.

به منزل شد ز کوهستان اندوه غبار کوه کن بر سینه چون کوه

سرو بهر خدمت او قد کشید لاله باداغش ز کوهستان دمید

پس از استقلال تاجیکستان از شوروی، نام منطقهٔ خودمختار کوهستان بدخشان به ولایت (استان) خودمختار بدخشان کوهستانی تغییر کرد.

دگر لشکر به کوهستان نیارد دگر آزار او جستن نیارد

بُرنده ره بیابان در بیابان به کوهستان ارمن شد شتابان

به کوهستان نشسته خرم و شاد تن از رنج و دل از اندیشه آزاد

و از ایشان بود مُظَفَّرقَرْمیسینی از پیران کوهستان بود و صحبت عبداللّه خرّاز و پیران دیگر کرده بود.

آذربایجان در شمال غربی ایران و در محل تلاقی رشته کوه البرز، زاگرس و قفقاز واقع شده‌است و سرزمینی عمداتا کوهستانی است. رودهای آذربایجان بیشتر در حوزه آبریز دریاچه ارومیه و دریاچه خزر جاری‌اند. آب و هوای اکثر مناطق غرب و شمالغرب آذربایجان مرطوب مدیترانه‌ای و در نواحی جنوبی مدیترانه‌ای با تابستان گرم است. قرار گرفتن در مسیر اروپا موقعیت راهبردی ویژه‌ای به این منطقه داده‌است.