چراغ

چِراغ (lamp)
ظرف چشمۀ نور مصنوعی. به نظر می رسد مردم عصر حجر کشف کرده بودند که اگر فتیله ای را در روغن یا پیه فرو کنند، به مدت طولانی می سوزد. آن ها با استفاده از سنگی که برای نگهداری چشمۀ نور داخل آن را خالی کرده بودند، نخستین چراغ را ساختند. طراحی و ساخت چراغ با اشیای طبیعی، ازجمله سنگ و صدف، ادامه یافت و با پیشرفت فناوری، کاربرد فلزات، سنگ، سفال، و شیشه نیز به این منظور متداول شد. در چراغ های اولیه، نور با سوزاندن روغن های گوناگون، ازجمله روغن منداب یا زیتون، تولید می شد و موم و چربی جانوران، مانند پیه، نیز برای ساخت شمع به کار می رفت. مصرف نفت چراغ یا روغن پارافین از اواسط قرن ۱۹ متداول شد. با این سوخت ها، شعله ای پایدارتر، روشن تر و تمیزتر تولید شد. در قرن ۱۸، پیشرفت مهمی در طرح فتیله با ابداع فتیله ای حاصل شد که در وسط محفظه ای در داخل چراغ جای می گرفت و با پیچ بالا و پایین می رفت.چراغ های صدفی پیش از تاریخ. چراغ در خاورمیانه منشأ مستقلی داشت و از صدف ساخته می شد. صدف های حلزونی که از آن ها به عنوان چراغ استفاده می شده، در شهر باستانی اور۱ در سومر۲ (بخشی از عراق کنونی) کشف شده که به حدود ۵هزار سال پیش مربوط می شوند. این چراغ ها را به تدریج از مصالح دیگری ساختند. در شهر اور چراغ های مربوط به ۳۰۰۰پ م کشف شده که با تراشیدن رخام طوری ساخته شده اند که به چراغ های ساخته شده از صدف حلزون شبیه باشند.
چراغ های فلزی پیش از تاریخ. نخستین چراغ های فلزی نیز در شهر اور کشف شدند و به حدود ۳۰۰۰پ م مربوط می شوند؛ این چراغ ها به سبک های مختلف، ازجمله به شکل صدف، ساخته شده اند. چراغی از جنس مفرغ که به شکل تمساح ساخته شده، از استفادۀ رومی های متأخر از طرح های حیوانات حکایت می کند. چراغ های مسی، مربوط به حدود ۲۷۰۰ سال پیش از تاریخ، به شکل نوعی صدف، در زیر یکی از کاخ های سارگونی۳ واقع در اشنونا (تل اَسمَر فعلی) در بین النهرین کشف شده است. چراغ های مفرغی چینی، مربوط به اواخر دوران امپراتوری سلسلۀ جو۴ (قرن ۴پ م) به شکل نعلبکی یا قوطی ساخته شده اند و پایه های کوتاهی دارند.
چراغ های سفالی پیش از تاریخ. نمونه های اولیۀ چراغ های سفالی، مربوط به هزارۀ ۳پ م، که در تل ّ دُوِیر۵، فلسطین، کشف شده اند از لحاظی غیرعادی هستند، زیرا ظریف تر از چراغ های صدفی هستند که بعدها ساخته شدند. این چراغ ها تقریباً چهارگوش اند و چهار لوله برای فتیله دارند؛ ته آن ها نیز تخت است. نمونه های جدیدتر معمولاً به شکل صدف ساخته شده اند و ته گرد دارند. چراغ های سفالی فنیقی مربوط به اواسط هزارۀ ۲پ م و چراغ های مربوط به دورۀ کنعانی در فلسطین (هزارۀ ۲پ م) نیز به شکل صدف اند. در فلسطین، از زمان سلیمان نبی (قرن ۱۰پ م)، سفالگری لبۀ این نعلبکی ها را به طرف داخل خمیده ساختند تا روغن بیرون نپاشد. دسته و لوله هم به آن اضافه کردند و سرانجام، چنان که در چراغ های جدیدتر یونانی و چراغ های رومی دیده می شود، شکل کاملاً بسته پیدا کرد. در قرون ۶تا ۴پ م، سطح خارجی این چراغ ها لعاب دار بود، اما از قرن ۳پ م به بعد، پوششی از گل رس جای آن را گرفت. در قرن ۲پ م، روش تولید به قالب گیری تغییر کرد، و در طی قرن بعد، نام سازندگان نیز به تدریج پدیدار شد، هرچند این ویژگی اصلی چراغ های دوران رومی است. چراغ های سفالی رومی منشأ یونانی دارند، اما این چراغ ها ویژگی های بارزی مانند درپوش محدب و آذین های قالبی نیز دارند. از دوران یونان باستان نیز چراغ های مفرغی کشف شده است، اما چراغ های فلزی تا دوران رومی، به ویژه از قرن یکم میلادی، به ندرت دیده می شود؛ در همین دورۀ رومی بود که استفاده از چراغ فلزی با انواع شکل ها، از قبیل شکل حیوانات، ماهی ها و چهرۀ انسان رایج شد. چراغ های دوران پسارومی، مربوط به دوره های اوایل مسیحیت و بیزانس آغازین، قرون ۴ تا ۷، غالباً با نمادها و نشان های مسیحی تزئین شده اند. سبک دیگری در ساخت چراغ های سفالی بیزانسی، که در حدود قرن ۸ پدیدار شد، ظاهراًَ از فرم های آشوری آغازین (۶۲۶ـ۷۲۲پ م) و پارتی (۲۰۰پ م تا ۲۰۰م) اقتباس شده است. این چراغ ها شبیه قوری کوچکی هستند که بدنه ای گرد دارند و لولۀ آن ها نزدیک به ته چراغ و در یک طرف قرار دارد. این سبک در ساخت چراغ های اعراب در اوایل قرون وسطا نیز مشهود است. چراغ های اخیر لعابی به رنگ آبی یا سبز داشتند.
چراغ های شیشه ای. نمونه ای از چراغ های شیشه ای مربوط به قرون ۴ و ۵ که در فیوم، مصر، کشف شدند، ازجمله قدیمی ترین چراغ های شیشه ای کشف شده هستند. این چراغ ها فتیلۀ شناور داشتند و در قرن ۶ به قندیل آویز تکامل یافتند. چراغ شیشه ای از طریق سرزمین های بیزانسی به شرق و غرب رسید؛ در شرق این نوع چراغ در کلیساهای سوریه کشف شده است و در غرب، در کلیساهای مسیحی اولیه به عنوان «چراغ محراب» در جلو میز عشای ربانی به کار می رفت. در دست نوشته های قرون ۱۱ تا ۱۴م نیز همین نوع چراغ شیشه ای توصیف شده است. معمولاً این چراغ ها روغن منداب می سوزاندند. در دورۀ رنسانس گیره های آویز فلزی چراغ های شیشه ای، نقش آذینی پرتصنع را یافتند. از قرن ۱۸ به بعد، چراغ ها یک شعلۀ مرکزی و یک لولۀ دودکش شیشه ای داشتند.UrSumeriaSargonid
چراغ (ورزش). (یا: چراغ سردم) در اصطلاح اهل زورخانه، پولی که ورزشکاران پس از پایان ورزش باستانی در سردَم زورخانه برای مرشد می ریختند. نخستین پرداخت، «چراغ اول» خوانده می شد. برای تشویق پول دهندگان می گفتند: «هر کس که چراغ اول را داد به حق اول کسی که قرآن خواند و سرش بالای نیزه رفت، خدا عوضش بدهد».