پرتغال

پُرتغال (Portugal)
موقعیت. کشور پرتغال در اروپای جنوب غربی و در ساحل غربی شبه جزیرۀ ایبری واقع است. از شمال و شرق به اسپانیا، و از جنوب و غرب به اقیانوس اطلس محدود می شود. این کشور همراه با جزایر آزور و مادیرا ۹۲,۱۳۵ کیلومتر مربع مساحت دارد و شهر لیسبون پایتخت آن است.سیمای طبیعی. کشور پرتغال به شکل مستطیلی است که درازای آن از شمال به جنوب ۵۶۰ کیلومتر و پهنای آن از شرق به غرب حداکثر ۲۱۰ کیلومتر است. رودخانۀ تِژو، که از نواحی مرکزی این کشور می گذرد، سرزمین مزبور را به دو نیمۀ شمالی و جنوبی تقسیم کرده است؛ نیمۀ شمالی در مقایسه با نیمۀ جنوبی مرتفع تر است و پوشش گیاهی بیشتری دارد. دامنۀ غربی بلندی های مِسِتا مرز شرقی، و دنبالۀ جنوب غربی کوه های کانتابریایی اسپانیا نواحی شمالی آن را تشکیل می دهند. کوه سِرا دا ایشتِرِلا، بلندترین نقطه کشور پرتغال، با ارتفاع ۱,۹۹۱ متر در مرکز جنوبی همین نیمه قرار دارد. کوهستان ها و تپه ماهورهای این نیمه با درّه های ژرف و رودخانه های متعددی که همگی از خاک اسپانیا سرچشمه گرفته و در این کشور به اقیانوس اطلس می ریزند قطع می شود. از میان رودخانه های متعددی که در این نیمه جریان دارند، رودخانه های مینیو (مین یو) و دورو (دوئرو) اهمیت بیشتری دارند، اولی بخشی از مرز شمالی کشور را تشکیل می دهد و دومی نیز پس از تشکیل بخشی از خط مرزی در شهر ساحلی پورتو به اقیانوس اطلس می ریزد. نیمۀ جنوبی کشور از دو بخش آلتو آلنتژو (آلنتژوی علیا) در شرق و جلگه های ساحلی در غرب تشکیل شده که در مقایسه با بخش شمالی خشک تر است و پوشش گیاهی کمتری دارد. جلگه های ساحلی این نیمه بسیار وسیع اند و بیشتر شهرها و تأسیسات کشاورزی پرتغال در آن قرار دارند. رودخانۀ تِژو، که در اسپانیا به تاخو معروف است و بزرگ ترین رود شبه جزیرۀ ایبری محسوب می شود، از بلندی های مرکزی اسپانیا سرچشمه می گیرد و رو به غرب روان می شود. این رود که بخش کوچکی از خط مرزی پرتغال را تشکیل می دهد، به سوی جنوب غربی منحرف می شود و پس از پیمودن ۱,۰۰۷ کیلومتر، در شهر لیسبون، به اقیانوس اطلس می ریزد. رودخانۀ مزبور مهم ترین رود پرتغال است و افزون بر آن رودخانه های سورائیرا و گوادیانا، که دومی نیز بخشی از خط مرزی اسپانیا را تشکیل داده و در خلیج کادیس به اقیانوس اطلس می ریزد، عمده ترین رودخانه های نیمه جنوبی پرتغال محسوب می شوند. پرتغال به هجده استان و دو ناحیۀ خودگردانِ جزایر آزور (متشکل از نُه جزیره و چند جزیرک) و مادِیرا، شامل دو جزیره و چند جزیرک، تقسیم می شود و لیسبون، پورتو، براگا، و سِتوبال ازجمله شهرهای مهم آن هستند. اقلیم پرتغال تحت تأثیر بادهای غرب وزان و جریان گُلف استریم قرار دارد. نیمۀ شمالی آن از اقیانوس اطلس متأثر است و اقلیم سرد و مرطوب دارد و نیمۀ جنوبی دارای اقلیم مدیترانه ای و گرم تر و خشک تر است و ماه های تیر و مرداد معمولاً فصل خشک و بی باران آن است. میانگین دمای شهر لیسبون در دی ماه یازده درجۀ سانتی گراد، در تیرماه ۲۲ درجۀ سانتی گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۶۸۶ میلی متر می رسد. نواحی شمالی، تحت تأثیر بارندگی و رطوبت بیشتر، از جنگل پوشیده شده و نواحی جنوبی برعکس خشک تر است و پوشش گیاهی کمتری دارد؛ درختزارهای پراکندۀ خرنوب، انجیر، بادام، زیتون، و تاک پوشش گیاهی این منطقه را تشکیل می دهند. پرتغال از نظر حیات وحش، به ویژه پستانداران، سرزمینی غنی است و گرگ، گراز، سیاه گوش، گربۀ وحشی، آهو، بز کوهی، خرگوش صحرایی و انواع خزنده و پرنده حیات وحش آن را تشکیل می دهند.
اقتصاد. اقتصاد پرتغال پس از انقلاب ۱۹۷۵ به شدت آسیب دیده است. اگرچه جنگ های استقلال طلبانۀ مردم افریقا و شرق دور لطمۀ بزرگی به اقتصاد این کشور وارد کرده است، اما عضویت در اتحادیۀ اروپا تا اندازه ای اوضاع آن بهبود بخشیده و آیندۀ امیدبخش تری را نوید می دهد. در مجموع، کشاورزی در پرتغال سودآور نیست. به سبب کوچک بودن کشتزارهای نواحی شمالی امکان به کارگیری روش های نوین و مکانیزه کم است و با انقلاب ۱۹۷۵ از سرعتِ مکانیزه شدن کشتزارهای وسیع جنوبی کاسته شده است و به همین مناسبت هنوز مقدار زیادی گندم و ذرّت و اقلام اساسی کشاورزی از خارج وارد می شود. میوه، به ویژه انجیر و زیتون، و چوب و الوار، حدود ۹میلیون متر مکعب در سال، از اقلام صادراتی این کشور است. به سبب تأسیساتِ شیلاتِ عظیمی که در ساحل اقیانوس اطلس احداث شده، میزان صید ماهی افزایش چشمگیری یافته و روزنه های امیدبخشی بر روی اقتصاد نسبتاً ناتوان آن باز شده است. پرتغال از نظر منابع زیرزمینی غنی نیست و از نظر منابع نفت و گاز طبیعی در تنگنا قرار دارد به همین علت بیشتر سوخت مورد نیاز خود را از خارج وارد می کند. بیشترین انرژی الکتریکی، که تولید آن به ۴۰میلیارد کیلووات ساعت و سرانۀ مصرفی آن به ۳,۵۰۰ کیلووات ساعت می رسد، به شیوۀ برقابی تأمین می شود و پیریت، تنگستن، مس، و کائولین از کانی های این کشور است. کارخانه های بزرگ و تأسیسات صنعتی مهم پرتغال در پیرامون شهر لیسبون قرار دارند و کنسرو ماهی، فرآوری توتون و تنباکو، و تولید کاغذ جزو صنایع سبک صادراتی آن به حساب می آیند. توجه خاص به صنعت توریسم و حمایت از گردشگری آیندۀ امیدبخش و بارآوری را نوید می دهد و حتی در حال حاضر نیز از منابع مهم درآمد کشور مذکور است.
حکومت و سیاست. پرتغال دارای نظام جمهوری چندحزبی با یک مجلس قانون گذاری است. رئیس جمهور کشور با آرای مردم و برای مدت پنج سال انتخاب می شود. مجلس شورای ملّی پرتغال از ۲۳۰ نمایندۀ منتخب مردم تشکیل شده که دورۀ نمایندگی آنان چهار سال است و رهبر حزب حائز اکثریت را رئیس جمهور به سمت نخست وزیری و تشکیل هیئت دولت منصوب می کند.
مردم و تاریخ. جمعیت پرتغال حدود ۱۰,۶۳۶,۹۷۹ نفر است (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن به۱۱۵.۴ نفر در کیلومتر مربع می رسد. رشد سالانۀ جمعیت این کشور۰.۶ درصد است و پرتغالی ها ۹۹ درصد از جمعیت آن را تشکیل می دهند. ۹۷ درصد از مردم آن مسیحی کاتولیک اند و حدود ۶۶ درصدشان در شهرها به سر می برند. پرتغال در میان کشورهای اروپایی بالاترین درصد روستانشینی را دارد و پرتغالی زبان رسمی این کشور است. میانگین امید به زندگی در پرتغال ۷۶ سال است و ۹۲ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. لوسی تانیاییها قدیمی ترین اقوام شناخته شده اند که در حدود قرن ۲پ م در این سرزمین ساکن شدند و در زمان اوگوستوس تحت استیلای روم قرار گرفتند. ویزیگوت ها در قرن ۵م آنان را مغلوب کردند و خود در ۷۱۱م مغلوب اعراب مغربی شدند. شاه لئون و کاستیل سراسر سرزمینی را که بعدها به پرتغال موسوم شد، در ۱۰۹۵م به هانری دو بورگونی، که به کنت کویمبرا ملقب گردید، واگذار کرد. عنوان مزبور بعدها به کنت پورتو کاله تغییر یافت و وجه تسمیۀ کشور پرتغال شد. آلفونسوی اول (۱۱۴۰ تا ۱۱۸۵م) نخست لیسبون را تصرف کرد، سپس پرتغال را به کشور مستقلی مبدل ساخت. وی نواحی جنوبی را به متصرفات خود افزود و اعراب مغربی را از پرتغال بیرون راند. در روزگار سلطنت خاندان آویش، قرن های ۱۵ و ۱۶، به ویژه در زمان سلطنت هانری دریانورد، پرتغال به قدرت دریایی و امپراتوری مستعمراتی تبدیل شد؛ پرتغالی ها راه دریایی هند و شرق دور را با دور زدنِ قارۀ افریقا کشف کردند و بسیاری از نواحی آسیای شرقی، افریقا و نیز برزیل را به متصرفات خود افزودند. پرتغال در دورۀ مانوئل اول و ژان سوم به اوج عظمت و اقتدار خود رسید و پس از آن دورۀ انحطاط این کشور آغاز شد. در زمان فیلیپ دوم، پادشاه اسپانیا، به تصرف اسپانیا درآمد و بیشتر متصرفات و مستعمرات آن به دست انگلیسی ها و هلندی ها افتاد. پرتغال در ۱۶۴۰ از استعمار اسپانیا رهایی یافت و خاندان سلطنتی براگانزا زمام امور کشور را در دست گرفتند. این کشور در ۱۸۰۷ به تصرف فرانسه درآمد، و در ۱۸۲۳ برزیل را نیز از دست داد و در ۱۹۱۰ نظام جمهوری جانشین نظام سلطنتی در این کشور شد. پرتغال در جنگ های جهانی اول علیه آلمان وارد جنگ شد و در جنگ جهانی دوم بی طرفی اختیار کرد. این کشور در ۱۹۴۹ به عضویت سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) درآمد و در ۱۹۵۵ به سازمان ملل متحد پیوست. کشور مذکور از ۱۹۶۱ تا ۲۰۰۰ مستعمرات خود را در هند، افریقا، و شرق دور از دست داد.