نهنگ

نَهَنگ (whale)
(یا: وال، بالن) هر یک از پستانداران دریایی، از راستۀ آب بازان. یگانه پستانداری است که برای زندگی کامل در آب سازش یافته است. اندام حرکتی جلویی تبدیل به باله شده است و اندام های خارجی اثری مشخص و خارجی ندارند. وال ها دارای یک بالۀ دمی افقی اند. هنگامی که برای تفنن به سطح می آیند، هوای گرم حاصل از بازدم شان متراکم می شود و تشکیل فواره ای می دهد که از سوراخ های تنفسی آن ها، که منافذ بینی منفرد یا زوجی در بالای سر جانور است، بیرون می جهد. نهنگ ها باهوش اند و دارای سیستم ارتباطاتی پیچیده ای اند که با نام آواهای نهنگ ها شناخته می شود. نهنگ ها در همۀ دریاهای جهان یافت می شوند. راستۀ نهنگ ها به دو گروه تقسیم می شود: نهنگ های دندان دار (اُدونتوستی)، و نهنگ های بالن دار (میستی ستی). نهنگ های دندان دار شکارچی اند و از ماهی ها و اسکوئیدها تغذیه می کنند. این نهنگ ها شامل دولفین ها، و نهنگ های دندان دار، و نیز نمونه های بزرگی نظیر نهنگ اسپرم ا ست. بزرگ ترین نهنگ ها نهنگ های بالون دارند که صفحاتی دهانی دارند. این صفحات از غشاء مخاطی دهان، که بالون یا استخوان نهنگ نام دارد، تغییر شکل یافته اند. این نهنگ ها غذاشان را، که بیشتر پلانکتونهای میکروسکوپی است، از آب تصفیه می کنند. نهنگ های بالن دار شامل نهنگ های باله پشتی، نهنگ های درشت استخوان، و نهنگ آبی است. نهنگ آبی بزرگ ترین جانوری است که تاکنون یافت شده است. طول آن به ۳۰ متر می رسد. نهنگ ها صدها سال شکار شده اند (← نهنگ،_شکار) و امروز در معرض انقراض اند. در ۱۹۹۶، از یازده گونه نهنگ بزرگ، هفت گونه در لیست جانوران در معرض خطر یا آسیب پذیر قرار گرفت. در ۱۹۹۴، نمایش نهنگ ها جایگزین صید نهنگ شد و در کل ۱۲۱میلیون دلار سودآوری داشت. پوست نهنگ بی مو است. در زیر پوست لایه ای ضخیم از چربی نهنگ، که نوعی بافت چربی است، وجود دارد. حرکت نهنگ با دم و بالۀ دمی صورت می گیرد. نهنگ ها معمولاً در هربار زایمان یک نوزاد به دنیا می آورند. نوزادان پس از دورۀ حاملگی ده تا دوازده ماهه زنده متولد می شوند. بیشتر نهنگ ها بی دفاع اند و به صورت گروهی شنا می کنند. معروف است نهنگ ها رهبری گیج شده را دنبال می کنند که آن ها را به ساحل می راند و در ساحل بر اثر خفگی می میرند؛ در این حالت وزن آن ها سبب فشردن شش هایشان می شوند.
تنوعات گونه ای. نهنگ های دندان دار شامل ۶۶ گونه اند که بزرگ ترین آن ها نهنگ اسپرم Physeter catodon است. این جانور ماده ای موم مانند، با نام موم کافوری، دارد که برای غواصی از آن استفاده می کند. هوای سردِ سوراخ های تنفسی موم کافوری را سرد، و متراکم می کند، در نتیجه نهنگ به غواصی می پردازد. وقتی نهنگ به سطح می آید، خون به سمت موم کافوری هدایت می شود، درنتیجه این ماده گرم می شود و تراکم آن کاهش می یابد. نهنگ قاتل عضو بزرگی از خانوادۀ دلفین (دلفین دا) است و اغلب در اقیانوس نماها نمایش داده می شود. نهنگ قاتل در حیات وحش هشت تا پانزده صدای مخصوص، و هر عضو خانواده لهجه ای مخصوص به خود دارد. نهنگ های قاتل اولین پستاندارانی اند که مشخص شده است مانند انسان لهجه دارند. نهنگ های بالون دار ده گونه دارند که در سه خانوادۀ نهنگ شیاردار، نهنگ های بزرگ و نهنگ های خاکستری قرار دارد. نهنگ خاکستری یا شیاردار معمولی Balaenoptera physalas به رنگ خاکستری است و زیاد بزرگ نیست. وال های بزرگِ خانوادۀ بالانیدا دارای بدنی ضخیم و سری بزرگ اند. این نهنگ ها مورد توجه شکارچیان نهنگ اند، زیرا به آرامی شنا می کنند و به دام اندازی آن ها نسبتاً ساده تر است. نهنگ بزرگ شمالی در معرض انقراض است. در ۱۹۹۹، این نهنگ کمتر از ۳۲۵ بازمانده داشت. نهنگ آبی Sibaldus musculus یکی از نهنگ های باله پشتی است. طول آن به ۳۱ متر، و وزنش به ۱۰۰ تن می رسد. این نهنگ بزرگ ترین جانور روی زمین است و از پلانکتون هایی تغذیه می کند که آن ها را با صفحات استخوان نهنگ تصفیه می کند. نهنگ بینی بطری به ندرت در آب های بریتانیا یافت می شود. نهنگ سفید بیشتر در نواحی دور از ساحل لابرادور و کانادا یافت می شود. درگذشته، مهم ترین نهنگ های دراز استخوان یا بزرگ، نهنگ گرین لند Balaena mysticetus و نهنگ بیس کاین Eubalaena glacialis بودند. نهنگ های منقاردار هجده گونه دارند و در همۀ اقیانوس ها یافت می شوند. این نهنگ ها اندازه ای متوسط دارند و کمتر شناخته شده اند. پوزۀ باریک آن ها شبیه پوزۀ دولفین است. در ۱۹۹۶، گونۀ جدیدی از نهنگ منقاردار در آب های شیلی کشف شد. نهنگ سرخربزه ای Peponocephala electra مانند دیگر نهنگ های منقاردار، نهنگی عمق زی است و از اسکوئیدها تغدیه می کند. بنا به برآورد طول آن ۵ متر، و وزنش حدود ۲ تن است. راستۀ سوم، آرکائوستی، فقط به شکل فسیل مشاهده شده است. در ۱۹۹۳، دیرینه شناسان ایالات متحد امریکا و پاکستان گونه ای فسیل نهنگ پادار کشف کردند و آن را Ambulocetus نامیدند. این نهنگ ۵ میلیون سال قدمت دارد و به اندازۀ یک شیر دریایی نر است. این نهنگ قادر بود روی زمین راه برود، اما بیشتر وقتش را در دریا سپری می کرد.
تغذیه. نهنگ گوژپشت Megaptera novaeangliae کریلها را به دام می اندازد. نهنگ آن ها را در حباب هایی، که به منظور متراکم کردن شان در ناحیه ای مرکزی و کوچک می سازد، محاصره می کند، سپس آن ها را می خورد. نهنگ اسپرم بیشتر از اسکوئید تغذیه می کند. این جانور تا عمق ۱۰۰۰ متری غواصی می کند. گزارش شده است که این نهنگ در غواصی هایش به عمق ۳هزار متری نیز فرورفته است. زمان غواصی ممکن است یک ساعت طول بکشد، اما معمولاً حدود ده دقیقه است. چگونگی به دام اندازی اسکوئیدها، به صورت کامل، شناخته نشده است، اگرچه اسکوئیدها غالباً نشانه هایی از مکش روی سر نهنگ اسپرم بر جای می گذارند. در ایران، از این راستۀ جانوری، دو زیرراسته، یکی نهنگ های بالون دار و دیگری نهنگ های دندان دار، رده بندی شده اند. در آب های خلیج فارس و دریای عمان، نهنگ گرمسیری Balaenoptera edeni، نهنگ آبی Balaenoptera museulus، نهنگ خاکستری Balaenoptera physalus، و نهنگ گوژپشت Megaptera novaeanyliae جزو نهنگ های بالن دار، از خانوادۀ نهنگ های شکیل شناسایی شده اند.
نهنگ (اخترشناسی). نهنگ ( اخترشناسی)
رجوع شود به:قیطس