نزاری

نام این شهر در ۱۹۲۵ بار دیگر به اُسلو برگردانده شد. پیرامون معنی نام اسلو اختلاف نظر وجود دارد ولی این‌که این نام از زبان نروژی باستان گرفته شده قطعی است. اسلو در آغاز نام یک مزرعه بزرگ در محل سکونتگاه قدیمی بیورویکا بود. زبان‌شناسان دو نظر اصلی در مورد معنی نام اسلو دارند. برپایه نظر اول، این نام به معنی «چمنزار در پای تپه» است و برپایه نظر دوم، این نام «چمنزاری که وقف ایزدان شده» معنی می‌دهد. پژوهشگران هر دو نظر را به یک اندازه محتمل می‌دانند.

فاش میگویم نزاری سرّ دوست خود جهان پر گفت و گوی یار ماست

نزاریا به ثبات قدم مکن دعوی که خانه بر گذر سیل می نهی بنیاد

آقاخانیه شاخه ای از اسماعیلیه نزاری است که منسوب به آقاخان محلاتی می باشد. امام کنونی این مذهب کریم آقاخان است.

بس نزاری بس ز دنیا سر بتاب کوثر باقی نیابی در سراب

هیچ نیی خواجه نزاری برو بیش ز ابلیس مگو وز سروش

چه کاه برِ همّت مردان چه کُهِ قاف عنقای تو در چشم نزاری مگسی نیست

سید علی کیا پس از تأسیس حکومت مذهبی آل کیا، در نخستین اقدام خود مناطق زیدی‌نشین بیه پس را علیه حاکمان سنی آن سامان شوراند، هدف وی از این اقدام، گسترش ارضی، ضعف قدرت‌های رقیب و خارج نمودن بحران از بیه پیش به سوی بیه پس بود. وی پس از انجام این اقدامات برای گسترش قدرت، مناطق اسماعیلی مذهب دیلمان و اشکور را مورد هجوم خود قرار داد. این مناطق بیش از یک قرن پس از سقوط نزاریان در الموت (۶۵۴ هـ. ق)، در اختیار آن‌ها بود. در دوره او تیمور لنگ به ایران حمله کرد و آن دو مکاتباتی با هم داشتند. تیمور به این دلایل گیلان را مورد هجوم قرار نداد:

نزاری از بگدازد مرا ز یار چو زر خلاص روی ندارد ز بس گداز چه سود

دیگری گوید نزاری نیست آن کو طریقی پیش گیرد بر مجاز

رشد و شکوفایی علم و ادب در هر دوره به نظر حاکمان بستگی دارد، در دوران نزاریه دانشمندان و بزرگان از اوضاع خوبی برخوردار بودند و می‌توانستند در قلعه‌های اسماعیلیه کار کنند. یکی از مهم‌ترین کتاب‌های این دوران «دستورالمنجمین» است که در کتابخانه قلعه الموت قرار داشت و در زمان یورش مغولان به دست هلاکوخان افتاد. در واقع این کتاب تنها سندی است که اسامی کتاب‌های موجود الموت در آن ذکر شده‌است. در رابطه با تصرف قلعه‌های اسماعیلیه به دست مغولان مخصوصاً الموت، گفته شده‌است:

شاه کریم الحسینی (زادهٔ ۱۳ دسامبر ۱۹۳۶) مشهور به کریم آقاخان که توسط پیروان اسماعیلی‌اش با عنوان مذهبی مولانا حاضر امام شناخته می‌شود، چهل و نهمین امام شیعیان اسماعیلیه است. نسب او از طریق علی بن ابی‌طالب و فاطمه زهرا به محمد، پیامبر اسلام، می‌رسد. به اعتقاد نزاریه وی پس از پدربزرگش آقاخان سوم، در سن ۲۰ سالگی و در ۱۱ ژوئیهٔ ۱۹۵۷ به امامت رسیده است. وی دانش‌آموختهٔ دانشگاه هاروارد در رشته تاریخ اسلام است.

طرفه نباشد که خام عیب نزاری کند سوخته داند که چیست آتش هموارِ من

هنگامی که پدربزرگش درگذشت، کریم با این‌که جوان و دانشجو بود به مقام آقاخان (چهارم) و جایگزینی پدربزرگش به عنوان امام نزاری منسوب شد. او در این باره گفت: یک شبه تمام زندگی من به کلی تغییر کرد. با مسئولیت‌های جدی در قبال میلیون‌ها انسان دیگر از خواب بیدار شدم. می‌دانستم که باید امید خود را برای تحصیل در مقطع دکتری تاریخ رها کنم. او در سال ۱۹۵۹، دو سال پس از امامت اسماعیلیان نزاری، از دانشگاه هاروارد فارغ‌التحصیل شد و دارای مدرک لیسانس هنر در تاریخ شد.

دستِ تو و گردنِ نزاری حیف است به هر سری کلاهی

تو خود از نزاری خود که ترا رسد نپرسی نه مکن که عیب باشد که به دوستان نشایی

شاه کریم الحسینی (زادهٔ ۱۳ دسامبر ۱۹۳۶) مشهور به کریم آقاخان که توسط پیروان اسماعیلی‌اش با عنوان مذهبی مولانا حاضر امام شناخته می‌شود، چهل و نهمین امام شیعیان اسماعیلیه است. نسب او از طریق علی بن ابی‌طالب و فاطمه زهرا به محمد، پیامبر اسلام، می‌رسد. به اعتقاد نزاریه وی پس از پدربزرگش آقاخان سوم، در ۲۰ سالگی و در ۱۱ ژوئیهٔ ۱۹۵۷ به امامت رسیده است. وی دانش‌آموختهٔ دانشگاه هاروارد در رشته تاریخ اسلام است.

پامیری‌ها عمدتاً پیرو شاخه نزاری مذهب اسماعیلیه و پیرو آقاخان هستند. بنیاد آقاخان مهم‌ترین سازمان مردم‌نهاد در کوهستان بدخشان است. همچنین اقلیتی از پامیری‌ها با گویش یزغلامی پیرو مذهب سنی‌اند.

اسماعیلی‌ها هم‌زمان با روزگار سامانیان سر برآوردند و سده‌ها با توان بسیار به پراکندن اندیشه خویش پرداختند. امروزه از شمارشان کاسته شده است. در ایران بسیار کمیابند و در برخی کشورها مانند افغانستان، تاجیکستان، هندوستان، تانزانیا، کنیا و سایر کشورها پراکنده‌اند. چنان‌که هانری کربن می‌گوید اسماعیلی‌های نزاری پس از سقوط قلعه الموت به دست مغول‌ها و نابودی کتب موجود در آن منابع خود را از دست دادند. اما اسماعیلی‌های مستعلوی که در دوره فاطمی در مصر مستقر بودند و اکنون بیشتر در هند هستند، منابع دست اول خود را حفظ کرده‌اند، هرچند تمایلی به انتشار آن ندارند.