نبذ

قلت نبذا منه و العاقل یکفیه الاشاره انا بیکار بودی الحق ام الهمه کاره

این گنبذ خورشید ظل، تجدید چون شد گفت دل: چرخ کهن گردید نو، پیر فلک گشته جوان!

گنبذ نه، که عالم روان راست هم چرخ و، هم آفتاب پرنور

«وَ لکِنَّا حُمِّلْنا» قرأ ابو عمرو و حمزة و الکسائی و ابو بکر عن عاصم و روح و ابن حسان عن یعقوب، «حملنا» بفتح الحاء و تخفیف المیم، قرأ الآخرون «حملنا» بضمّ الحاء و تشدید المیم، ای جعلونا نحملها و کلفنا حملها «أَوْزاراً مِنْ زِینَةِ الْقَوْمِ» ای من حلی قوم فرعون، سماها اوزارا لانّهم اخذوها علی وجه العاریة فلم یردوها، و قیل انّ اللَّه تعالی لمّا اغرق فرعون و قومه نبذ البحر حلیهم فاخذوها و کانت غنیمة، و لم تکن الغنیمة لهم حلالا فی ذلک الزمان فسمّا اوزارا باین هر دو قول اوزار بمعنی اثام است و بعضی مفسران گفتند این پیرایه خواستن بعاریت از قبطیان، موسی فرمود ایشان را بفرمان اللَّه و آن حلال بود ایشان را، باین قول اوزار بمعنی اثقال است یعنی که پیرایه بسیار بود و برداشتن آن برایشان گران بود مفسران گفتند موسی که که بمیعاد حقتعالی رفت با ایشان وعده کرده بود که بچهل روز باز گردد سامری روز و شب هر دومی شمرد چون بیست روز گذشته بود گفت وعده بسر آمد و چهل گذشت بیست روز و بیست شب، اما موسی (ع) وعده خلاف کرد و نیامد از آنکه شما پیرایه حرام دارید از قبطان بعاریت ستده، ایشان گفتند اکنون چه تدبیرست و رای تو در آن چیست، گفت آتشی سازیم و همه در آتش افکنیم. سامری حفره‌ای بکند و آتش بر افروخت و آنچه داشت از پیرایه در آتش افکند، و بنو اسرائیل آنچه داشتند همه در آتش افکندند، اینست که رب العالمین از ایشان حکایت کرد «فَقَذَفْناها فَکَذلِکَ أَلْقَی السَّامِرِیُّ». پس چون ایشان برگشتند سامری آن زر گداخته بیرون آورد و صنعت زرگری دانست و از آن سبیکه صورت گوساله‌ای بساخت، بجواهر مرصع کرد جسدی بی‌روح، ابن عباس گفت هارون بوی بر گذشت آن وقت که گوساله می‌ساخت، گفت چیست این که میکنی ای سامری؟ گفت: اصنع ما ینفع و لا یضرّ. چیزی می‌کنم که درو نفعست و ضرر نه ای هارون! و خواهم که دعائی کنی در کار من، هارون گفت اللّهم اعطه ما یسأل کما یحبّ. بار خدایا آنچه میخواهد چنان که میخواهد بدو ده، چون هارون از وی بر گذشت گفت: اللهم انّی اسئلک ان یخور. خداوندا آن خواهم که ازین گوساله بانگی آید، پس یک بانگ از وی بیامد بدعاء هارون، و نیز هیچ بانگ دیگر نکرد و بنو اسرائیل در وی بفتنه افتادند و آن را سجود بردند. حسن گفت سامری قبضه‌ای خاک از پی اسب جبرئیل بر گرفته بود آن گه که در دریا می‌شد از پیش فرعون، سامری آن قبضه خاک با خود می‌داشت، تا آن روز که گوساله ساخت آن قبضه خاک در آن فکند، جسدی گشت با گوشت و پوست حیوانی همی رفت با روح، و بانگ گاو همی کرد. نام وی بهیوث و ذلک قوله: «فَکَذلِکَ أَلْقَی السَّامِرِیُّ».

ز کوس و دهل گنبذ آبنوس پرآواز گردید مانند کوس

مگو گنبذ است، آفتابی است آن ز دریای رحمت حبابی است آن

کتاب دیو کردی نامهٔ حق وقد نبذت سدی سبع المثانی

«وَ أَنْبَتْنا عَلَیْهِ شَجَرَةً مِنْ یَقْطِینٍ» یعنی القرع، و علیه اکثر المفسّرین، و خصّ بالقرع لانه لمّا نبذ بالعراء کان فی غایة الرّقة و اللطافة فکان یؤذیه وقوع الذباب علیه و و رق القرع لا یحوم حوله الذباب. و قیل: «الیقطین» کلّ شجرة تنبطح علی وجه الارض لیس لها ساق تسمّوا علیه من بطیخ او قثاء أو قثد او حنظل او قرع او غیره.

ز اتمام این گنبذش شد مهیا پناهی عجب ز آفتاب قیامت

این گنبذ پرنور چو نوشد، پی تاریخ دل گفت که:«معمور شد این قبه انور»!