موجد

به قول فضل‌الرحمن در بارهٔ جهان‌شناسی وجودی ملاصدرا: وجود تنها واقعیت (حقیقت) است. بدین معنی که وجود و حقیقت یک مفهوم واحد هستند. وجود، واقعیت جهان‌شمول است و چیزی خارج از آن موجود نیست. ماهیات به یک واقعیت نیاز دارند تا وجود داشته باشند و این واقعیت همان وجود است. در نتیجه نمی‌توان منکر وجود شد. چون نمی‌توان منکر وجود شد بدیهی است که وجود همان خدا است. خدا را نباید در کون و مکان جستجو کرد، بلکه خداوند موجد تمام وجودات است. حقیقت همان‌طور که در قرآن نیز به آن اشاره شده یکی از اسماءالله است.

جل شانه، خدای را ضد نیست باشدش ضد خدای موجد نیست

بر فلک می دیدمش موجود بس در زمین موجد به هر صاحب نفس

زانکه آن کش وجود نیست به خود موجدی بایدش به حکم خرد

از روی اشارت خطاب با اهل تحقیق میرود که کمال عزّت ما مستغنی است از لم یکن ثم کان. خداوندی ما را از نبود بسی بود پیوندی در نیاید. وحدانیت ما را موجدی در می‌نباید. هستی ما را مقوّی درنباید. کبریاء ما را عزّت ما شناسد، عزّت ما را احدیّت ما داند.

موجد ممکنات و مظهر کون مظهر ذات کبریاست علی

ز آب و خاک میخانه مرا ایجاد فرمودند زهی جام و زهی باده زهی موجد زهی موجد

علی عالی اعلی، حق مطلق، که مدام ظاهر از عارض او موجد شمس ازل است

چون موجد آزادی ما قانون است ما محو نمی شویم تا قانون است

آن برتبت، موجد لوح و قلم و آن بجانبازی، ز جانبازان علم

و ما بیان کردیم که مردم جوهری است لطیف (و) پذیرای علم است و مر عین او را پیش از این که اندر عالم جسم آید حالی نیست از احوال البته و مر او را مکان نیست البته، بل (که) ظهور او از نفس کلی است که از مکان بی نیاز است، و لیکن نشاید گفتن مر تقریب علم را به نفس پذیرندگان، که مردم پیش از آنکه اندر این عالم آید اندر ذات نفس کلی است بی هیچ صورتی (و حالی، چنانکه فرزندان اندر نفس پدر و مادر خویش اند بی هیچ حال و صورتی، و مردم از راه این عالم همی به عالم نفسانی شود و اندر این عالم مر او را از بهر پذیرفتن صورتی علمی آرند تا بدان صورت مر نعمت های عالم نفسانی را بیابد. و بدان روی که آنچه مر او را صورتی و حالی نباشد او معدوم باشد، اگر گوییم: نفس مردم به جود و قدرت موجد حق همی از عدم سوی وجود شود، نیز روا باشد.)