منفذ

خانۀ زال داشت یک روزن تنگ مانند منفذ سوزن

ساختمان‌های مسکونی دیوارهای محکم و یکپارچه‌ای محصور شده بودند که با حداقل نفوذی به بیرون بدنه تشکیل یک فضای عمومی را می‌دادند و نماسازی برای ساختمان‌های مسکونی به مفهوم امروز آن نبود. چون نمای ساختمان حداقل منفذ را به بیرون داشت جلوی باد و باران، گرما و سرما و نفوذ عوامل حیوانی و انسانی را می‌گرفت، ولی ساختمان را از نور و تهویه لازم محروم می‌کرد. رفته رفته نیاز به این مواهب بیشتر شد و در نتیجه ایجاد روزنه در دیواره افزایش یافت، نیاز به پوستهٔ سومی برای حفاظت بیشتر شد.

از جهنم منفذی بیرون کنیم در یکی‌دم روی این هامون‌، کنیم

بسان چاه ویلت‌، ژرف منفذها، به پیرامون چو دریای سعیرت موج‌ها زاتش به پیرامن

پاره یی از ریش فرعونست در دست کلیم منفذی از دود دوزخ کرده بردار السّلام

به پیرامون ز منفذها، کلف‌های سیه ظاهر به پیرامن ز آتش‌ها، شررهای قوی روشن

أَ وَ مَنْ کانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْناهُ سدی گفت: این در شأن عمر خطاب آمده، و بو جهل هشام، و آنچه میگوید: جَعَلْنا لَهُ نُوراً یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ آن خلافت است که او را دادند تا میرود با آن در میان مردمان، «کَمَنْ مَثَلُهُ» ای صفته فی الظلمات یعنی ابا جهل بن هشام، لا یخرج من الکفر قطّ و لا یؤمن ابدا؟! قتاده گفت: هو المؤمن معه من اللَّه بیّنة یعمل بها، و بها یأخذ، و الیها ینتهی، و هو کتاب اللَّه. «کَمَنْ مَثَلُهُ فِی الظُّلُماتِ» و هو مثل الکافر فی الضلالة متحیر فیها متسکّع لا یجد مخرجا و لا منفذا.

گفت منفذ نیست از گردونتان جز به سلطان و به وحی آسمان

همه گویا و گنگ، از کِه و مَه منفذ سِفلیند، خامش به

نقل است که وقتی مالک خانه به مزد گرفته بود. جهودی بردر سرای او سرایی داشت و محراب آن خانه مالک به در سرای جهود داشت. جهود بدانست. خواست که به قصد او را برنجاند. چاهی فروبرد و منفذی ساخت، آن چاه را نزدیک محراب. و مدتی بر آن چاه می‌نشست و پوشیده نماند که بر چه جمله بود؛ که روزی آن جهود دلتنگ شد از آنکه مالک - البته - هیچ نمی‌گفت. بیرون آمد گفت: ای جوان!از میان دیوار محراب نجاست به خانه تو نمی‌رسد؟

گر آتش در زمین منفذ نیابد زمین بشکافد و بالا شتابد