ملیان

در شرق دشت شوش و در حوضهٔ رود کُر شهر ملیان (انشان) ۵۰ هکتار وسعت داشته که این مساحت در اواخر دوران نیاایلامی (موسوم به دوران بانش) به ۱۵۰ هکتار می‌رسد و دور شهر آن را حصاری می‌سازند.

باستان‌شناسان حدس می‌زنند که ملیان نیاایلامی در آغاز شهری کوچک بوده که ساکنان آن مقامات اداری و صنعتگران نیمه‌وقتی بوده‌اند که بسیاری از ایشان کشاورز یا دامدار نیز بوده‌اند.

نوعی عملیان حراتی که برای یکسان سازی دانه های فلز روی آن انجام می شود.

بیست و یکم ماه ژوئیه سال ۱۴۹۵ میلادی انجمن ورمس پس از مذاکرات طولانی گراف‌نشین وورتمبرگ را به هرتسوگ‌نشین ارتقا داد و ماکسیملیان یکم شخصاً ابرهارد را به مقام هرتسوگ وورتمبرگ منصوب و یک شمشیر به او اعطا کرد. ابرهارد خواستار عنوان هرتسوگ سوابیا و به تبع آن اراضی بیشتری برای خود بود که با مخالفت روبرو شد. امپراتور نیز بدین منظور با حضور خود و دعوت از انتخابگران و سایر شاهزادگان انجمن، ضیافتی ترتیب داد. این ارتقا که آخرین ارتقا یک کنت‌نشین به دوک‌نشین در قرون وسطا بود، جایگاه وورتمبرگ را بالاتر از تمامی گراف‌نشین‌ها و مارگراف‌نشین‌های امپراتوری مقدس روم اما پایین‌تر از سایر هرتسوگ‌نشین‌ها قرار داد.

و روز یکشنبه بیست و دوم جمادی الاخری امیر، رضی اللّه عنه، از آمل برفت، و مقام‌ اینجا چهل و شش روز بود، و در راه که‌ میراند، پیادگان درگاه را دید که چند تن را از آملیان ببند میبردند، پرسید که اینها کیستند؟ گفتند: آملیانند که مال ندادند، گفت: «رها کنید که لعنت بر آن کس باد که تدبیر کرد بآمدن اینجا» و حاجبی را مثال داد که بر آن کار بباشد تا از کس چیزی نستانند و همگان را رها کنند. و همچنان کردند. و بارانها پیوسته شد در راه و مردم و ستور را بسیار رنج رسید.

ملیان از اجتماع چند سکونت‌گاه کوچکتر در اوایل دوران بانش تشکیل شد.

تا اواخر دوران نیاایلامی، تهدیدهای خارجی چنان بودند که ساکنان ملیان مجبور شدند فعالیت‌های شاق ساخت دیواری عظیم را به دست بگیرند.

در ۱۰ کیلومتری غرب ملیان، مجموعه‌ای از محوطه‌ها وجود دارد که در آن شواهد گسترده‌ای از صنعتگری (به‌ویژه تولید سفال) یافت شده است.

در سال ۱۳۴۹، یافته‌های باستان‌شناسی در منطقهٔ تپه مَلیان (شهرستان بیضا) در دشت بیضای استان فارس این گمان را پیش کشید که تپه ملیان محل شهر گمشدهٔ انشان باشد. با یافتن پاره‌آجرهایی با خط میخی عیلامی در این محوطه، این گمان تقویت شد. این نوشته‌ها که به نام یک شاه عیلامی در هزارهٔ دوم پیش از میلاد است از هدایای او به معبد انشان نام می‌برد. با توجه به این یافته‌ها، نظریه‌ای که می‌گوید منطقه انشان شمال غربی استان فارس را در بر می‌گیرد، قطعیت یافت.

دیوار حصار پنج کیلومتر طول و احتمالاً ۲٫۵ متر ارتفاع داشته است و ۲۰۰ هکتار زمین را در خود جای داده است. کاوشگران حدس می‌زند برای ساخت این دیوار در یک دورهٔ ۱۴۰ روزه (فصل مناسب برای تهیهٔ خشت خام) حدود ۱٫۰۰۰ نفر لازم بوده، لذا با توجه به جمعیت حدوداً ۴٫۰۰۰ نفری ملیان در این دوره، احتمالاً افرادی غیر از ساکنان ملیان هم در ساخت آن نقش داشته‌اند. قطع خشت دیوار ۴۴ در ۲۲ در ۸ سانتی‌متر است و با گل اندود شده است.

جواب داد که «نیک آمد. امروز بازگردند و فردا پخته بازآیند که این مال سخت زود میباید که حاصل شود تا اینجا دیر نمانیم.» بیامدم و بگفتم، و آملیان بازگشتند سخت غمناک. و وزیر نیز بازگشت.