مقرنس. [ م ُ ق َ ن َ ] ( ع ص ، اِ ) سیف مقرنس ؛ شمشیر بر هیئت نردبان ساخته. ( منتهی الارب ) ( آنندراج ) ( ناظم الاطباء ) ( از اقرب الموارد ). || باز مقرنس ؛ باز در کریز نشانده. ( منتهی الارب ) ( ناظم الاطباء ) ( آنندراج ). || در مؤیدالفضلا به معنی بنای مدور آهوپی و نردبان پایه و پست و بلند باشد. و در زفان گویا - که کتابی است - به معنی بنای مدور آهوپی و نردبان پایه و پست و بلند باشد و در کنزاللغه عربی عمارتی که آن را نقاشی کرده باشند. ( برهان ). بنایی که طاق و اطراف آن پایه پایه و دارای اضلاع است و آن را به فارسی آهوپای گویند. ( گنجینه گنجوی ). عمارتی که آن را به صورت قُرناس ساخته باشند و قُرناس بینی کوه و مراد از مقرنس عمارت بلند و بنای عالی. ( غیاث ) ( آنندراج ) . بنای بلند مدور و ایوان آراسته و مزین شده با صورتها و نقوش که بر آن با نردبان پایه وراه زینه روند. و قسمی از زینت که در اطاقها و در ایوانها به شکلهای گوناگون با گچ ، گچ بری کنند. ( ناظم الاطباء ). گچ بریهای برجسته بر آستانه خانه آویخته چون پای آهو. ( یادداشت به خط مرحوم دهخدا ) : زمین گردد از نعل اسبان مقرنس هوا گردد از گرد میدان مغبر.عمعق ( دیوان چ نفیسی ص 151 ).جفت مقوس او چون جفت طاق ابرو طاق مقرنس او چون خم طوق پیکر.خاقانی.این هفت تابخانه مشبک شد از دعا تا شاه در مقرنس ایوان نو نشست.خاقانی.یکی منظری بود با آب ورنگ مقرنس برآورده از خاره سنگ.نظامی.گر قناعت کنی به خانه تنگ کمتر از طارم مقرنس نیست.ابن یمین.- بام مقرنس شکل ؛ کنایه از آسمان : پیشکاران شب این بام مقرنس شکل را باز بی سعی قلم نقش دگرگون کرده اند.مجیرالدین بیلقانی.- چرخ مقرنس نمای ؛ کنایه از آسمان : چرخ مقرنس نمای کلبه میمون اوست نعش فلک تختهاش قطب کلیدان او.خاقانی ( دیوان چ سجادی ص 365 ).- چرخ مقرنس نهاد ؛ کنایه از آسمان : چرخ مقرنس نهاد قصر مشبک شود چون زگشاد تو رفت چوبه تیر از کمان.خاقانی ( دیوان چ سجادی ص 333 ).- سقف مقرنس ؛ کنایه از آسمان : از بر این خاک توده یک تن آسوده نیست زیر این سقف مقرنس یک دل خرم نماند.جمال الدین اصفهانی.
معنی کلمه مقرنس در فرهنگ معین
(مُ قَ نَ ) [ ع . ] (اِ. ) بنای بلند با سقف آراسته به نقش و نگار.
معنی کلمه مقرنس در فرهنگ عمید
۱. نوعی گچ بری در سقف بناها به شکل نقش ونگار برجسته یا پله پله. ۲. (صفت ) ویژگی سقف یا گنبدی که به این شکل گچ بری شده است.
معنی کلمه مقرنس در فرهنگ فارسی
سقف یاگنبدگچ بری شده، بنای بلندوعمارت عالی که درسقف آن نقش ونگاربرجسته یاپله پله ازگچ ساخته باشند، کنگره دار، قرنیزدار ( اسم ) ۱ - آنچه بشکل نردبان و پله پله ساخته شده . ۲ - بنای بلند مدور و ایوان آراسته و مزین با صورتها و نقوش که بر آن با نردبان پایه روند . ۳ - قسمی زینت که در اطاقها و ایوانها بشکلهای گوناگون گچ بری کنند کنگره دار قرنیز دار . یا سقف ( طاق ) مقرنس . آسمان : [ فتنه می بارد از ین سقف مقرنس برخیز. تابمیخانه پناه از همه آفات بریم . ] ( حافظ . ۴ ) ۲۵۸ - هر چیز رنگارنگ . ۵ - ( اسم ) قسمی عمامه و کلاه .
معنی کلمه مقرنس در دانشنامه آزاد فارسی
مُقَرْنَس یکی از عناصر تزیینی معماری که از مشخصه های معماری اسلامی، به خصوص مساجد و مقبره هاست. کلمۀ مقرنس از کلمۀ یونانی کورونیس به معنای خمیده گرفته شده است. به احتمال زیاد هنرمندان نخستین این فن، از قندیل های یخی و آهکی درون غارها، برداشتی هنرمندانه کرده اند. این طاقچه بندی آذینی در زیر گنبدها یا نیم گنبدهای روی ایوان و درگاه ها، برای مخفی کردن زاویه در انتقال از یک سطح به سطح مجاور با آجر، گچ و کاشی به کار برده می شد. مقرنس ها از لحاظ شکل به چهار دسته تقسیم می شوند: ۱. مقرنس های جلوآمده؛ ۲. مقرنس های روی هم قرار گرفته؛ ۳. مقرنس های معلق و ۴. مقرنس های لانه زنبوری. کهن ترین نمونۀ مقرنس در کاخ نوش جان از روزگار مادها برجای مانده است. مقرنس سازی در دوران اولیۀ اسلام (۱ ـ ۵ ق). از نخستین نمونه های بارز می توان از مقبرۀ شاه اسماعیل سامانی در بخارا، مقبرۀ قابوس بن وشمگیر مشهور به گنبد کاووس/قابوس و مسجد جامع نایین نام برد. مقرنس سازی در قرن ۵ و ۶ ق. در این دوران قبل از معماری بنا به مقرنس سازی مساجد، مقبره ها، برج و بقعه پرداخته شد. نشانگر معماری این عصر که از مهم ترین بناهای عهد سلجوقی است، مسجد جامع اصفهان است که در زمان وزارت خواجه نظام الملک آرایش داده شد و مسجد بزرگ نورالدین در موصل عراق، قبر نورالدین در دمشق، مسجد جامع اردستان، مسجد جامع گلپایگان، مسجد جامع زواره و مسجد و مدرسۀ حیدریه قزوین از دیگر نمونه های مقرنس در این دوره است. مقرنس سازی در قرن ۷ و ۸ ق. پس از نوآوری هایی که در دوران سلجوقی در خلق این آثار شد، هنرمندان دورۀ تیموری و مغول آن را با تحولاتی تکمیل کردند. از مشهورترین آثار بازماندۀ این عصر، گنبد سلطانیه در نزدیکی زنجان که مقبرۀ اولجایتو یا سلطان محمد خدابنده نامیده می شود و آرامگاه خانوادگی فاتح عالم در شاهراه شازند ـ سمرقند است. مقرنس بر سایر هنرهای تزیینی و صنایع دستی ازجمله فرش بافی، کاشی کاری و منبت کاری اثر گذارده و موجب گسترش آن ها شده است. از مقرنس کاری های زیبای دورۀ صفوی می توان از مسجد شیخ لطف الله اصفهان نام برد.
معنی کلمه مقرنس در ویکی واژه
بنای بلند با سقف آراسته به نقش و نگار.
جملاتی از کاربرد کلمه مقرنس
مقرنس عنصر تزئینی است که حتی پیش از اسلام نیز بوده‌است اما نباید از نظر دور داشت که مقرنس پیش از اسلام با مقرنس پس از اسلام تفاوت‌های قابل توجه و آشکاری دارد. کاربرد مقرنس در پیش اسلام شامل ۲ دورهٔ عمده یعنی ۲۵۰ ق. م تا ۲۲۴ ب. م و از ۲۲۴ ب. م تا زمان ظهور اسلام دانسته‌اند. نمونه‌هایی نیز مربوط به ۵۵۰ ق. م در این زمینه یافته شده‌است.
چون دل اهل وفا، چرخ مقرنس نما گوی سراسیمه ای ست در خم چوگان او
از فضل تو هامون شده چون فرش ملمع وز صنع تو گردون شده چون سقف مقرنس
یا «کوه‌هایی که طبقه طبقه و زیر آن‌ها خالی شده و طبقات آن افقی باشد را مقرنس می‌نامند».
لرزه بر مهر فتد از اثر موجه خون که مبادا شود این سقف مقرنس مختل
صدای نوبت جاه و جلال او بادا درین مقرنس زنگار خورد تا دم صور
ترا بر طاق جان من نشاندند چو می‌بستند این طاق مقرنس
این مقرنس طاق والا پشت از ان خم کرده است تا ببوسد استانت را به رسم چاکری
در جبههٔ غربی شاهنشین اصلی که روب روی حوض بزرگ است قرار دارد. این شاهنشین به جای ستون‌های سنگی دارای ستون‌های چوبی با نقوش تزیین مارپیچ است. چوب این ستون‌ها یک تکه و از جنس چوب سرو است و قسمت بالای آن مقرنس کار شده‌است. (قسمت تحتانی ستون چوبی اخیراً مورد مرمت قرار گرفته) شاهنشین ضلع غربی کاربردی تابستانه دارد.
بفروش چار شهر طبیعت به نیم جو بگذر ز هفت سقف مقرنس به یک زمان
کجا پیاده شد آنجا که سیف دین خان داشت یکی سرای مقرنس چو گنبد نعمان
از دوران هخامنشی به بعد مقرنس تحول و تغییر چشمگیرتری پیدا کرد که به عنوان نمونه می‌توان از آتشگاه پاسارگاد نام برد. این بنا مربوط به قرن ششم قبل از میلاد است. صرف نظر از برجستگی‌های عمودی در چهار گوشه بنا در انتهای دیوار مقرنسی مرکب از عناصر زیر به چشم می‌خورد.
از براین خاک یکتن آسوده نیست زیر این سقف مقرنس یک دل خرم نماند
این بنا با توجه به ویژگی‌های خاص معماری در شمار بناهای قرن نهم هجری قمری است و در مقایسه با سایر برج‌های این دوره از وسعت قابل ملاحظه‌ای برخوردار است. ساختمان این بقعه شامل بدنه چهار گوشه و برج مخروطی شکل است و در قسمت فوقانی بدنه دارای مقرنس‌های تزیینی است.
به‌کارگیری مقرنس به‌طور عمده در معماری اسلامی در ایران و کشورهای اسلامی و عربی رشد کرد.
وین اطلس مقرنس زردوز زرنگار چتری بلند بر سر خرگاه خویش دان