معلل

تو هر چه یافته‌ای من ندانم آن دانم که نظم و نثر تو یکسر معلل است و خطاست

و اندر این معنی در حکایات مشهور است که چون بوسعید خراز رضی اللّه عنه با ابراهیم سعد علوی رضی اللّه عنه بر لب دریا، آن دوست خدای را بدیدند. پرسیدند از وی که: «راه حق چه چیز است؟» گفت: «راه به حق دو است: یکی راه عام و دیگر راه خاص.» گفتند: «شرح کن.» گفت: «راه عوام آن است که تو بر آنی به علتی قبول کن و به علتی رد و راه خواص آن که ایشان معلل علت بینند نه علت.»

معلل به اعراض نفسی است فعلت که گشتی از آن جوهر فرد غافل

ای ذات رفیع تو نه جوهر نه عرض فضل و کرمت نیست معلل به غرض