مشعشع

عشایر شیعه منطقه جنوب ایران و عراق پشتوانه اصلی دولت مشعشعی به‌شمار می‌آمدند. قبایلی همچون بنی سلامه، بنی کعب، بین طُرف، بنی طیّ از نخستین گروه‌هایی بودند که به محمد بن فلاح پیوستند.

خاصه این موسم دلجوی که جز بر لب جوی نرگس از ساغر زر جام مشعشع نکشد

مشعشع کرده هر جسم لطیف صیقل‌آسا را! به دست نور خود بنهاده زرین تاج تل‌ها را:

سید محمد در کتابش (کلام‌المهدی) که در سال ۸۶۵ق نگاشته، خود را سیدی نایب مناب حجت بن الحسن می‌داند و «و هذا السید المناب عن الغائب» تعبیری است که از خود در این کتاب به کار برده‌است. وی علاوه بر نایب مهدی، خود را «امام امت» هم می‌خواند. در واقع سید محمد مشعشع اولین بیان‌کننده بحث ولایت فقیه در زمان غیبت حجت بن الحسن بود.

استقرار و ثبات مشعشعیان دراین دوره تاریخی را می‌توان نتیجه سیاست اسکان و دفاع سید محسن دانست. ساخت و تجدید بنای قلعه‌ها و حصار شهرها از شاخصه‌های این سیاست است تا جایی که سید محسن را نخستین کسی دانسته‌اند که در حویزه بناهایی را که پیش‌تر از نی بود با آجر و خشت ساخت، قلعه هویزه معروف به «المزینة» یا «محسنیه» نشانه نخستین تلاش‌های او در این زمینه است.

خفاش شناسد کی خورشید مشعشع را آری چو کند در برشه دلق مرقع را

از مشعشعیان سکه‌هایی با نام امامان شیعه بر جای مانده‌است.

ای بندهٔ رخسار تو خورشید مشعشع وی لمعهٔی از نور رخت ماه ملمع

یاور هران دلاور در دل ابر سیاه با مشعشع رمح، قصد جان اژدرها کند

حرخ مدور نبود ومهر مشعشع انجم و اختر نبود و ماه ملمع

این جام مشعشع آنگهی شرم ساقی چو توی خطاست پرهیز

هنوز نسل عظیمی از سادات مشعشعی با اسامی خاندانی مختلف در نقاط مختلف خوزستان زندگی می‌کنند و از سادات به‌نام این نواحی به‌شمار می‌آیند.

بنا به گزارش محققان، تفکرات و رفتارهای سید محسن مشعشعی بر اساس شیعه امامیه اثنی عشری، از ویژگی‌های دوران حکومت اوست. بازگشت سید نورالله مرعشی شوشتری به شوشتر پس از مهاجرتی طولانی به شیراز که بر اثر ظهور محمد بن فلاح واقع شده بود، فعالیت جدی وی در تبلیغ تشیع امامی در منطقه، همچنین مشاوره او به حکومت و حضور سه تن از اقوامش در دربار مشعشعیان، نشانه این نزدیکی است.

به هر حال پس از ویرانی شهر اهواز در قرن چهارم هجری، فقط ویرانه‌ای از آن باقی‌مانده بود و در دورة مشعشعیان و پس از آن دسته‌ای از آل کثیر در آنجا کپرها یا چینه‌هایی بالا آورده دهکده‌ای آباد کرده بودند. سپس هم آنان رفته دسته‌ای از کعبیان در آنجا نشیمن داشته و در آن نزدیکی دیم‌کاری می‌کردند.

عیشیست جاودانی، گر ره بری بدانی بر چهره مشعشع گیسوی ارغوانی

در ابتدا، قلمرو نفوذ محمد بن فلاح، اطراف واسط، بغداد و جزایر شرقی آن بود، اما به مرور مرکزیت دولت مشعشعی در شوشتر استقرار یافته و حوزه اصلی قدرت آنان منطقه‌ای حدّ فاصل شوشتر، دزفول تا هویزه و بصره گردید. مشعشعیان برای مدتی مناطق جنوبی عراق تا بغداد را نیز تحت تسلط خود داشتند که البته این مناطق با قدرت یافتن دولت عثمانی به مرور از سلطه آنان خارج شد.

نپندارم که در جنت چو یار ما بود حوری مشعشع رو، مسلسل مو، معنبر بوی و نسرین بر

هم دلش در طلب تخت مرصع پایه هم سرش در هوس تاج مشعشع گهر است

با تسلط مشعشعیان بر هویزه، به ویژه از سال ۸۵۸ق تا ۸۶۱ق رهبری آنان به‌طور عملی در دست مولی علی فرزند سید محمد قرار گرفت. وی توانست شهرهای نجف، کربلا و حلّه را تصرف نماید.

قبیله آل کثیر متعلق به عرب‌هایی هستند که در دوره مشعشعیان و به ویژه پس از وفات سید مبارک مشعشعی به عنوان یکی از قبایل تأثیرگذار در عرصه منازعات و کشکمش‌های قدرتمند، نام آن بر سر زبان‌ها افتاد. به گفته جهانگیر قائم مقامی آل کثیر در زمان مشعشعیان از عراق به خوزستان مهاجرت کرده، اول در غرب خوزستان (هویزه). برگ‌نیسی هم‌زمان مهاجرت آل کثیر به خوزستان را همزمان با حکومت صفویه می‌داند آل کثیر در زمان صفویه مطرح بودند و دارای ارتباطات و مکاتبات با شاهان سلسله صفوی بودند.