مسرف

شیخ الاسلام گفت: سبحان اللّه! نه جهانی بود پرحیز و پرمکس و آن همه نیست شد در یک نفس. عارف در مقام بداشته، و بروز و زمان افتاده، این جوانمرد ار سخن گوید مسرف گردد، وار خاموش ایستد مشرک گردد. و ارشاد بود مدعی بود، و اگر بگردد منافق گردد، وار نیارد در تفرقت افتد، و ارشاد بود، از خود نشان دهد.

حاسدم مسرف اگر گفت چه غم کابن یمین نشمرد جود ز اسراف گرش انصافست

نیستم نومید اگر چه مسرفم زیرا که هست آیه لا تقنطوا من رحمه الله دلپذیر

«قالَ کَذلِکَ أَتَتْکَ آیاتُنا فَنَسِیتَها» یعنی فترکتها و لم تؤمن بها، و قیل معناه فترکتها و لم تعمل بها، فیلحق الکافر الوعید علی ترک الایمان بها، و المؤمن علی ترک العمل بها، و قیل علی نسیان آیات اللَّه. «وَ کَذلِکَ الْیَوْمَ تُنْسی‌» ای تترک فی العمی و العذاب، و قیل نعاملک معاملة المنسی. «وَ کَذلِکَ نَجْزِی مَنْ أَسْرَفَ» ای کما جازینا المعرض، نجزی المسرف و هو المشرک الّذی «لَمْ یُؤْمِنْ بِآیاتِ رَبِّهِ وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ» ممّا نعذّبهم به فی الدّنیا و القبر، «وَ أَبْقی‌» ای ادوم.

واژهٔ دیگری که معمولاً در پیرامون حجاب و حیا به کار می‌رود، شهوت (میل، هوس یا خواهش مسرفانهٔ نفس) است. در قرآن شهوت و هم‌خانواده‌هایش شش بار دربارهٔ بهره‌گیری از نعمت‌های بهشتی در معنایی مثبت یا خنثی آمده اما در هفت مورد زیر بار منفی داشته و نکوهش شده است:

هزار گیری و گویی که موسِع مُثاب ولی یکی نفشانی که مسرف است اثیم

درجه چهارم آن که یک من تمام بود و ممکن است که آنچه زیادت از مد بود اسراف بود و اندر این آیت که در قرآن گفته است «و لا تسرفوا انه لا یحب المسرفین» ولیکن به وقت و به کالبد و به کار بگردد.

انظروا کیف مسرف الانذار واذکروا اذ معرف‌الاسرار

از بس که مسرفست بدادن سخای تو خواهنده را ملال گرفت از عطای تو

قاضی اسراف می‌کند در جور این همه مسرفی نمی‌شاید

با وجود آن که دست درفشانت مسرفی است کز عطای اوست کان در خوف و دریا در خطر