مستحیل

گوئیم که معنا فنا آنست که چیزی کز چیزی پدید آمده است وزو جدا شده باشد هم بدان اصل خویش بازگردد، چنانک چیزیست از دو چیز: یکی لطیف و دیگری کثیف، چون نفس و جسد، چون هر یکی از این دو با اصلهای خویش بازگردند گویند مردم فانی شد و عقل از چیزی پدید نیامده است کزو جدا شده است، بلک پدید آمدن او از چیزی بوده است به امر باری سبحانه، و امر باری به عقل پیوسته اس پس خود به اصل خویش بازگشته است و مرور را فنا لازم نیاید. اما هر چیزی که تباه شود تباه شدن او از دو گونه باشد: یا از جهت ذات آن چیز باشد یا از جهت ذاتی دیگر. اما آن چیز که فنا و فساد او از جهت ذاتی دیگر باشد آن ذات دیگر باید که قاهر و قوی باشد و ضد باشد مر این دیگر را تا به قهر و قوی و ضدی خویش تباه کند مر ضد خویش را، و آن چیز که فساد او از جهت ذات او باشد آن طریق استحالت باشد که مستحیل شود بسبب اختلا که اندر ذات او باشد و ما اندر عقل چیزی نیافتیم جز از گوهر او تا مرو را مخالف گشتی، وعقل بسبب آن خلاف مستحیل نبودی اندر ذات خویش و نیز دیگری نیست که قوت او از قوت عقل افزون است تا بدان قوت مر عقل را قهر کند و فساد را اندر او آرد.

چرا دنیا به نکته مستحیله فریبد چون تو زیرک را به حیله

نعمت دنیا نباشد چون تو بخشی مستعار راحت کلی نباشد گر تو گویی مستحیل

مرا این سخن مستحیل نمود.

ای مسلمانان فغان زان دلربای مستحیل کو جهان بر جان من چون سد اسکندر کند

خصم الکن کز حدیث شکرینت زر دروست در مزاجش گشته شیرینی به صفرا مستحیل

جمع اضداد است ما رامستحیل قدرتش بر جمع ضدها مستطیل

امن در وی مستحیل و عدل در وی ناامید کام در وی ناروا راحت در او ناپایدار

گفتم زمین ندارد اعراض مختلف گفتم هوا ندارد ارکان مستحیل

واجبست و جایزست و مستحیل این وسط را گیر در حزم ای دخیل