محکمات

باطل نایستد بر حق نیست مشتبه آن ترهات سست بدین طرفه محکمات

گیرم ز مصحف رخت آیات محکمات گر ساعد چو سیم تو گردد حمایلم

لایزال و وارداتش نو به نو برگ و بار محکماتش نو به نو

محکماتش وانمودی از کتاب هست آن عالم هنوز اندر حجاب

حکمش زده بر سپهر رایات صدگونه ز محکمات آیات

وَ قاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ... الآیة... اول آیتی که فرو آمد در قتال و جهاد با کافران این آیت بود، و مصطفی ع بر موجب این آیت جنگ میکرد، هر کس از کافران که بجنگ آمدی با وی جنگ کردی، و اگر نه ابتدا نکردی، چنانک گفت وَ لا تَعْتَدُوا ای لا تبدوا و لا تفجأوهم بالقتال، ناگاه ایشان را مکشید پیش از آن که باسلام دعوت کنید، و ابتدا مکنید مگر که ایشان ابتدا کنند: إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ پس این آیت و این حکم منسوخ شد بآنچه گفت فَاقْتُلُوا الْمُشْرِکِینَ حَیْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ این قول بعضی مفسران است، اما ابن عباس و مجاهد میگویند این آیت از محکمات قرآن است که از حکم آن هیجیز منسوخ نشد، و فرمانست بقتال کافران. چنانک جایهای دیگر بآن فرمود فَاقْتُلُوا الْمُشْرِکِینَ قاتِلُوهُمْ یُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ بِأَیْدِیکُمْ قاتِلُوا الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ و اشباه ذلک، و باین قول معنی وَ لا تَعْتَدُوا آنست که زنان و کودکان را مکشید، و چون زینهار خواهند زینهار دهید، و زینهار مشکنید، و از عهد باز پس نیائید، و چون گزیت پذیرند گزیت ازیشان بپذیرید، و این گزیت پذیرفتن خاصه اهل کتاب راست، بنص قرآن و ذلک فی قوله تعالی قاتِلُوا الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لا بِالْیَوْمِ الْآخِرِ الی قوله مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ حَتَّی یُعْطُوا الْجِزْیَةَ عَنْ یَدٍ مجوس را همین حکم است که، مصطفی ع گفت، «سنّوا بهم سنّة اهل الکتاب»

و دلیل بر اثبات احکام شریعت آن است که بدانی که از خداوند تعالی به ما رسولان آمدند با معجزهای ناقض عادت، و رسول ما، محمد مصطفی صلی اللّه علیه و سلم حق است و وی را معجزات بسیار است و آن‌چه ما را خبر داده است از غیب و عین، جمله حق است. رکن اول از شریعت کتاب است؛ لقوله، تعالی: «منه آیاتٌ محکماتٌ (۷/آل عمران)»، و دیگر سنت است؛ لقوله، تعالی: «و ما اتیکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَما نهیکُم عَنْهُ فَانْتَهُوا (۷/الحشر)»، و سدیگر اجماع امت است؛ لقوله، علیه السّلام: «لایجتمعُ امّتی عَلَی الضَّلالَةِ، علیکم بالسّوادِ الاعظم.» و در جمله احکام شریعت بسیار است، و اگر کسی خواهد تا جمله را جمع کند نتواند؛ از آن که لطایف خداوند تعالی رانهایت نیست.

هر ذره آیتی بود از مصحف رخت مائیم در کتاب تو آیات محکمات

چشم او بر واردات کائنات تا ببیند محکمات کائنات

آنکه نسخۀ ذاتش دفتر کمالاتست مصحف کمالاتش محکمات آیاتست

معرفت هدف از نگارش این تفسیر را فراهم کردن زمینه برای تفسیر صحیح قرآن دانسته‌است. وی در مقدمه کتابش می‌نویسد: «آنچه پیش روی شماست، تلاشی علمی و مطابق با ضوابط و قواعد نقد، برای بازشناسی روایات تفسیری صحیح از ضعیف در پرتو محکمات کتاب و سنت است و از هرگونه تلاشی برای گردآوری روایات و آثار از مهمترین کتاب‌ها و اصول حدیثی و تفسیری مورد اعتماد عموم فرق مسلمانان و چینش و نقد آنها و ارائه آنها با شیوه‌ای منظم، خودداری نکرده‌ام.»