مامان

لاجرم خلق همه همچو امامان شده‌اند یکسره مسخره و مطرب و طرار و طناز

اسلام ردائی ز رسول است و، امامان از عترت او، حافظ این شهره ردااند

امامان ره دین را یکی دان که این باشد طریق اهل ایمان

به باور شیعیان، نخستین دانشمندان علوم اسلامی که در این زمینه سخن گفته‌اند، محمد باقر (۱۱۴ هجری) و جعفر صادق (۱۴۸ هجری) دو تن از امامان شیعه هستند.

حکایت: می‌گویند که به‌روزگار فضلون مامان که پادشاه گنجه بود، دیلمی‌یی بود محتشم و مشیر او؛ پس هر که گناهی کردی از محتشمان مملکت که بند و زندان بر وی واجب گشتی فضلون او را بگرفتی و زندان کردی، این دیلم که مشیر او بود پادشاه را گفتی که ‌«‌آزاد را میآزار، چون آزردی گردن بزن‌» و چند کس به مشورت این دیلم هلاک شده بودند از محتشمان مملکت‌. اتفاق را این دیلم مشیر گناهی کرد، پادشاه او را فرمود گرفتن و به زندان کردن؛ دیلم کس فرستاد که: ‌«چندین و چندین مال بدهم مرا مکش.» فضلون مامان گفت: ‌«از تو آموختم که آزاد را میآزار و چون آزردی بکش.‌» دیلم مشیر جان در سر‌ِ کار بدآموزی کرد.

کودکان خرد در کتابها و آن امامان جمله در محرابها

رست از او نور امامان وفی شد بروج سیر آن نور صفی

زر و سیمی که در راه امامان نثار آری تو ای سلطان باذل

اخباریان اعتقاد دارند اصول فقه اصولیان از اهل سنت اخذ شده است و خلاف قانون مکتب و نظر امام صادق و امامان دیگرست.

وز پی حمد و درود وی ثنا گویم بسی بر امامان پسندیده گزیده هر چهار

گوئیم بتوفیق ایزد تعالی که این عیددلیل است بر قائم قیامت علیه افضل التحیه و السلام که باطن شریعت بدو آشکارا شود و مومنان از رنج نادانی برهند و بدین روز که او دلیل بر آن بزرگوار دو جهانست واجب شود بر خلق شادی کردن و از نهفت بصحرا شدن از بهر آنکه همچنانکه اندرو مر خلق را از نهفت بصحرا باید شدن او مررمز ها را از نهفت بیرون آرد و آشکارا کند و این روز را اضحی گویند و اضحی چهار حرف است همچنانکه نام قائم علیه السلام چهار حرف است و نماز عید را بانگ نماز و قامت نیست از بهر آنکه مر خداوند قیامت را دعوت ظاهر و باطن نیست بلکه دعوت ظاهر مر ناطق راست و دعوت باطن مر اساس راست و او خداوند جزای هر کسی است بسزای او و خطبه این هم پس از نماز است و او علیه السلام نخست شریعت پرورده باشد آنگه بمرتبت خویش بایستد و حق آشکارا کند (و) ناطقان و اساسان و امامان از جباران و فرعونیان و ابلیسیان امت داد بخواهند. و آنکه پیش از نماز تکبیر کند اندر آن روز معنیش آنست که توحید حق و عظمت خدای بدو آشکارا شود و آنکه پنج تکبیر کند معنیش آنست که فایده از پنج حدود جسمانی بمومنان رسد اندر هر زمانی بدینعالم و بقوت نور او بد انعالم رسند و تکبیر ها مثل است بر شادی مومنان و ظفر یافتن او علیه السلام بر منافقان و اعدای دین و قربانی کردن دلیل است بر عهد های گرفته از ناطق تا بمستجیب که بدان مربنده را نزدیکیست بامر خدایتعالی قربانی ناطق اساس است که عهد ناطق گرفته است و همچنین قربانی اساس امام است و قربانی امام حجت و قربانی حجت داعی و قربانی داعی ماذون و مستجیب و شتر دلیل بر ناطق است و گاو دلیل است بر اساس و گوسفند دلیل است بر امام اینست تاویل عید اضحی.

امامان چو قندیل آویخته چو سجّاد افکنده محرابها