لیلی و مجنون

سبق از یک ورق، لیلی و مجنون را چه حالست این یکی دیوانه می‌گردد، یکی فرزانه می‌خیزد

هزار لیلی و مجنون ز بهر ما برساخت چه صورتست که بهر خدا خدا سازد

وی در دههٔ ۶۰، با فرامرز پایور، جلیل شهناز، محمد اسماعیلی و سید محمد موسوی، در گروه اساتید موسیقی ایران همکاری داشت که در این دوران آلبوم‌های انتظار دل و خلوت گزیده (با صدای محمدرضا شجریان) و لیلی و مجنون، دل شیدا و کنسرت اساتید موسیقی ایران (باصدای شهرام ناظری) اجرا شدند.

لیلی و مجنون عجب هر دو به یک پوست درون آینهٔ هر دو توی لیک درون نمدی

تو معشوقی ای عشق و هم عاشقی که لیلی و مجنون شیدا توئی

او در کتاب‌های خسرو و شیرین و لیلی و مجنون و اسکندرنامه و هفت پیکر از فردوسی و شاهنامه نام می‌آورد. برای نمونه در اسکندرنامه، فردوسی را سخنگوی پیشینه دانای توس می‌خواند.

گذشتم سر بسر بر ماجرای لیلی و مجنون بیان حسن تو شرح بلای خویشتن دیدم

حدیث حسن تو و داستان عشق مرا هزار لیلی و مجنون بر آن نیفزایند

از لیلی و مجنون و ز شیرین فرهاد این رمز بس، ار فهم کنی نکته ی هست

اگرچه نام لیلی و مجنون پیش از نظامی گنجوی نیز در اشعار و ادبیات پارسی به چشم می‌خورد، ولی نظامی برای نخستین بار، آن را به شکل منظومه‌ای واحد به این زبان در ۴۷۰۰ بیت به درخواست پادشاه شروان به نظم کشید. نظامی خود از بابت این سفارش ناراضی و بی‌میل بوده‌است و کار را در چهار ماه به پایان برده‌است.

در زبان اردو نیز، آنچه به تقلید از لیلی و مجنون سروده شده، همگی تأثیر گرفته از زبان فارسی و روایت‌های فارسی لیلی و مجنون بوده‌است.

اولین پیشرفت ادبیات ترکمن با ادبیات ترکان اوغوز ارتباط تنگاتنگی دارد. ترکمن‌ها ادعای مشترکی در مورد تعدادی از آثار ادبی دارند که به زبان‌های اوغوز قدیم و فارسی (توسط سلجوقیان در قرون ۱۱–۱۲ میلادی) با دیگر مردمان ترک اوغوز، عمدتاً آذربایجان و ترکیه، نوشته شده‌اند. از جمله این آثار می‌توان به کتاب دده قورقود، گوروگلی، لیلی و مجنون و یوسف و زلیخا اشاره کرد.

وی در طول زندگی از راه کشاورزی امرار معاش می‌کرد. از وی اشعار زیادی باقی‌مانده‌است که تاکنون دو دیوان شعر وی از سوی انتشارات محمدی سقز منتشر شده‌است. از جمله کارهای وی ترجمه لیلی و مجنون نظامی است به کردی که بسیار استادانه انجام گرفته‌است.

بزن ای مطرب ِ قانون هوس ِ لیلی و مجنون! که من از سلسله جَستم؛ وَتَد ِ هوش بِکَندم

منظومه لیلی و مجنون نظامی به زبان‌های گوناگونی مانند آلمانی، فرانسوی، انگلیسی، روسی و ارمنی ترجمه شده‌است. در ادبیات ارمنی از دیدگاه مشابهت در جدال میان عشق و آداب و رسوم جامعه، منظومه «آنوش» (۱۸۹۲ میلادی) اثر هوهانس تومانیان با لیلی و مجنون مقایسه می‌شود. در ادبیات کردی منظومه مثنوی «مه‌م و زین» (قرن ۱۷ میلادی) اثر احمد خانی از نظر فضای ایرانی داستان، با آن قابل مقایسه‌است.

مقیم ار بنگری در عالم جان میان لیلی و مجنون وصالست

وزن این مثنوی جدید بوده و پس از نظامی شعرای زیادی در این وزن داستان‌های عاشقانه سروده‌اند. همچنین ده‌ها شاعر در ایران، هند و ترکستان منظومه‌هایی را به استقبال از لیلی و مجنون نظیره پردازی کرده و شعرای دیگری نیز به داستان نظامی شاخ و برگ بیشتری افزوده یا آن را تغییر داده‌اند.

شد لیلی و مجنون ز میان چون نه پسندم در عشق من اینرا به صفا دلبرم او را