قباد

هزار بار نکو تر بنزد ابن یمین ز فر مملکت کیقباد و کیخسرو

پس از مرگ پیروز، که از شاهنشاهان ساسانیان بود، دو پسر وی با اسامی: جاماسب و قباد بر سر تخت پدر به اختلاف رسیدند.

ابر کیقباد آفرین کن یکی مکن پیش او بر درنگ اندکی

ز سر با منوچهر نو کین نهاد همیدون ابا نوذر و کیقباد

گرچه به زیر دلقی شاهی و کیقبادی ورچه ز چشم دوری در جان و سینه یادی

همان آفرین نیز کردیم یاد که برتاج ماکرد فرخ قباد

آیین مزدک یا مزدکیه یک جنبش مذهبی مشتق‌شده از مزدیسنا و با مفاهیم اجتماعی بود که در دوران حکومت قباد (۴۸۸–۵۳۱ میلادی)، خیزش‌هایی انقلابی در ایران به‌وجود آورد و ماهیتی شبه‌سوسیالیستی داشت ولی در پایان حکومت قباد، عمدتاً در نتیجهٔ کوشش‌ها و اقدامات خسرو انوشیروان، پسر و جانشین قباد، به سختی سرکوب شدند. این جنبش مساوات‌خواهانه، در حادترین شکل خود، منادی توزیع منصفانهٔ ثروت و شکستن یا کاستن موانعی بود که برای تمرکز مالکیت و زنان در طبقاتِ دارای امتیاز ایجاد شده بودند.

جهان آفرین برتن کیقباد ببخشید و گیتی بدو باز داد

شمسِ حقِ دین توی مالک مُلک وجود ای که ندیده چو تو عشق دگر کیقباد

حکمت از چیست روان بر همه کس؟ کیقبادی؟ ملکی؟ خاقانی؟

آذرگندبد نخست در سال ۴۸۸ میلادی هویدا می‌شود. در آن زمان مرد جوانی بود. به گفته پروکپیوس او پیشتر به عنوان یک سرباز شهرت داشت. در آن سال او به قباد کمک کرد تا علیه عمویش، بلاش، به سلطنت برسد. به عنوان پاداش، قباد او را به جای خویشاوندش گشنسپ داد که اعدام شد، به مقام مهم کنارنگ، فرمانداری ابرشهر (خراسان) رسانید که قلمرو هپتالیان هم ضمیمه آن شده بود.

شروع فعالیت مزدک و پیروانش از سال ۴۹۴ م. آغاز شد. چون قباد در پی کاستن از قدرت اشراف بود، از آنان حمایت کرد. اما دربارهٔ چگونگی حضور مزدک در دربار قباد در نوشته‌های منابع قبل از فردوسی اطلاعاتی در دست نیست، در واقع نویسندگان منابع قبل از او در این باره سکوت کرده‌اند.

از استندار قباد اول سکه‌ای کشف شده که به سال ۳۳۷ هجری در آمل ضرب شده‌است اما در آن ذکری از الثائر نیست و این نشان می‌دهد که احتمالاً کنترل شهر پس از روی دادن اختلاف، به دست استندار افتاده‌است.

مال قباد (متش • مصطفی • تاری • صوفی رضا • بزرگ • اسدخانی • حیدرخانی • مراد • علی ممد • عزیزخانی • سلطان محمدخانی)

ز جیحون گذر کرد مانند باد وزان آگهی شد بر کیقباد

تاج سر کیقباد و جمشید ارزد خاک قدم سوختگانِ غم او