فواکه

عابد طعام‌های لذیذ خوردن گرفت و کسوت‌های لطیف پوشیدن و از فواکه و مشموم و حلاوات تمتّع یافتن و در جمال غلام و کنیزک نظر کردن و خردمندان گفته‌اند زلف خوبان زنجیر پای عقل است و دام مرغ زیرک.

و عن الزهریّ عن محمد بن جبیر عن ابیه قال لم یسمع احد الوحی یلقی علی رسول اللَّه الّا ابو بکر الصدیق فانّه اتی النبیّ فوجده یوحی الیه، فسمع: إِنَّکَ لا تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لکِنَّ اللَّهَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ وَ قالُوا إِنْ نَتَّبِعِ الْهُدی‌ مَعَکَ الهدی هاهنا هو التّوحید کقوله: هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی‌ یعنی بالتوحید. و قیل هو القرآن کقوله فی النجم: وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مِنْ رَبِّهِمُ الْهُدی‌ ای القرآن و کقوله فی بنی اسرائیل: وَ ما مَنَعَ النَّاسَ أَنْ یُؤْمِنُوا إِذْ جاءَهُمُ الْهُدی‌ یعنی القرآن فیه بیان کلّ شی‌ء إِلَّا أَنْ قالُوا أَ بَعَثَ اللَّهُ بَشَراً رَسُولًا. وَ قالُوا إِنْ نَتَّبِعِ الْهُدی‌ مَعَکَ نزلت فی الحارث بن عثمان بن نوفل بن عبد مناف. این حارث پیش مصطفی آمد و گفت ما میدانیم که تو پیغامبر راست گویی و آنچه می‌گویی و آورده راست است و درست و اگر ما اتّباع تو کنیم و بر پی قرآن و توحید رویم چنان که تو رفتی عرب ما را ازین زمین مکّه بربایند بقهر و قتل و غارت که انگه ما مخالف ایشان باشیم در دین و با ما محابا نکنند و بر جای بنگذارند، ربّ العالمین آن حجّت ایشان بر ایشان شکست و بجواب ایشان گفت: أَ وَ لَمْ نُمَکِّنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً نه ما ایشان را جایی ساختیم و ممکن کردیم در حرمی با آزرم بی بیم که امن آن حرم در همه طباع سرشته مرغ با مردم آشنا و از ایشان ایمن و آهو از سک ایمن و هر ترسنده که در حرم شد ایمن گشت عرب چون این میدانند از کجا روا دارند قتل و قتال و غارت در حرم. و آن خداوند که شما را در حال کفر و شرک ایمن نشاند درین بقعت در حال ایمان و توحید اولی‌تر که ایمن نشاند و دشمن از شما بازدارد. انگه صفت حرم کرد و کثرت نعمت در وی: یُجْبی‌ إِلَیْهِ قرأ نافع و یعقوب تحیی الیه بالتّاء لاجل الثمرات، ای تجلب الیه من الاماکن ثمرات الارضین رزقا من لدنّا لا تری شرقی الفواکه و غربیّها مجتمعة الّا بمکه لدعاء ابراهیم (ع) حیث قال: و ارزقهم من الثمرات و لکن اکثرهم لا یعلمون لا یتدبّرون انّ الّذی فعل ذلک بهم و هم کافرون قادر علی ان یفعل بهم و هم مؤمنون و قیل انّ أَکْثَرَهُمْ لا یَعْلَمُونَ‌ انّ ذلک من انعام اللَّه علیهم فهم یاکلون رزقه و یعبدون غیره.

در روضه چو الوان فواکه بینند قالوا هذا الّذی رزقنا مِن قبل

مدتی امرود چشم به سیر بستان گشود حال فواکه بدید و صف لطایف شنود

دو ساعد او چون دو درختست مبارک انگشت بر او: شاخ و بر و جود فواکه

و در جوارِ آن بیشهٔ که اندیشهٔ آدمی بکنهِ اوصاف آن نرسد، از انواعِ فواکه و الوانِ ریاحین زمین چون دیبایِ مشجّر و هوا چون حلّهٔ زیباِیِ مطیّر، برنگ و بوی راحتِ دلها برآمده چنین موضعی متنزّه و متفرّجِ او بود و بیشترِ اوقات آنجا خیمهٔ اقامت زدی. روزی بعادت نشسته بود، خرسی از آن نواحی پیشِ او آمد و رسمِ خدمت بجای آورد و بایستاد. شیر پرسید که از کجا میآئی و بکجا میروی و مقصود چیست و مقصد کدامست؟ خرس گفت :

«فاکِهَةً» یرید الوان الفواکه کلّها «وَ أَبًّا» یعنی الکلاء و المرعی الّذی لم یزرعه النّاس ممّا تأکله الانعام و الدّواب و قال قتادة: امّا الفاکهة فلکم و امّا الابّ فلانعامکم.

فراوان فواکه که از قطع و منع مبراست از بوستان دل است

حدایقش زده پهلو بهشت باغ بهشت ز گونه گونه فواکه ز گونه گونه ثمار

فِیها فاکِهَةٌ، نکّر لکثرتها و عمومها، یعنی فیها انواع الفواکه. قال ابن کیسان فیها ما یتفکّهون به من النعم التی لا تحصی و کل النعمة یتفکّه بها،.. وَ النَّخْلُ ذاتُ الْأَکْمامِ ای ذات الاوعیة التی تکون فیه الثمر لان ثمر النخل تکون فی غلاف ما لم ینشقّ، واحدها کمّ و کل ما ستر شیئا فهو کمّ و کمّة و منه کم القمیص و کانت لرسول اللَّه (ص) کمة بیضاء یعنی القلنسوة.