فسوس

ابوحنیفه دینوری گزارشی از اسفندیار آورده که تا اندازه‌ای با دیگران ناسازگار است و نویسندهٔ ناشناس نهایت العرب هم آن‌ها را بازگو کرده. نولدکه آن را دروغین پنداشته و ادوارد جی. براون هم از اینکه زمان زیادی روی آن گذاشته افسوس خورده است.

فسوسا کز آن نامور زاده گان بماندم به جا من نژند ونوان

ماندوس، والایی است که پیشگویی شمال را علیه نولدور ترک کنندهٔ آمان انجام داد و پیشنهاد کرد که نباید به آن‌ها اجازهٔ بازگشت داد. پیشگویی‌ها و قضاوت‌های ماندوس برخلاف ملکور از روی ستم و انتقام نیست، او تنها آنچه که خواست ارو است را بازگو می‌کند و هرگز پیشگویی نمی‌کند مگر آنکه مانوه به او دستور دهد. او تنها یک بار از پیشگویی اش احساس افسوس می‌کند آن هم‌زمانی است که از لوثین و برن سخن می‌گوید.

بگفتش کوتهی افسوس افسوس تو پا می‌بینی و من پر تاووس

این داستان فارغ از آن که واقعیت تاریخی داشته باشد یا نه، روایتی باستانی است (حدود دویست سال پیش از اسلام) است و اشخاص و مکان‌های جغرافیایی ذکر شده در آن واقعی هستند، از جمله امپراتور دِکیوس (سال ۲۵۰ میلادی) که به آزار و تعقیب مسیحیان را پرداخت ، امپراتور تئودوسیوس (حدود سال ۳۹۵ میلادی)، و خود شهر افسوس، که در ترکیه امروزی واقع است.

بی از تو جهان مباد و خود بی تو افسوس بود اگر جهان ماند

گرچه کانر با ریویر ملاقات می‌کند اما از اینکه جان پیتکرن در این ملاقات حضور ندارد افسوس می‌خورد. ریویر از او می‌خواهد تا به اقامتگاه‌های لکسینگتون و کنکورد هشدار آمدن ارتش بریتانیا را بدهد و به او قول می‌دهد که پس از آن مکان جان پیتکرن را برای او بیابد. پس از دادن این هشدارها کانر به ارتش قاره‌ای در نبردی خونین در لکسینگتون می‌پیوندد. پیتکرن در این نبرد حضور دارد اما کانر ترجیح می‌دهد به جای تعقیب او به دفاع از شهر کمک کند.

کنار اندر کنار و بوس در بوس تمنا کند از دل بیخ افسوس

افسوس! که موری نشکستیم درین خاک وین قصه به نزدیک سلیمان نرسیده

لعلش که حدیث بوس می‌کرد بر تنگ شکر فسوس می‌کرد

ترسم از رنج بمیرد دل و افسوس خوری در غم عشق جدایی مپسند این قدرش

لخت جگر ز میوه فردوس نیست کم افسوس ،قدردانی نعمت نمانده است

آرتمیس احتمالاً در اصل الهه نبوده و به نظر می‌رسد از نوعی مام خاک اشتقاق یافته‌است و از این رو یارآور الهه چند پستانی افسوس است.

صد هزار افسوس کز بی‌مهری گردون نهاد آفتاب عمر یوسف میرزا رو در زوال

صبا آمد و نامه‌ات باز داد ز هجران دریغ، از جدایی فسوس!