فتیله

نشود کلبه درویشی از ایشان روشن گرچه پیه اند و فتیله همه چون مغز حرام

اگر نه پیروی ذات تو کند خورشید چراغ چرخ شود بی فتیله و روغن

در سوز و در گداز چو شمعم که روز و شب سوزی فتیله وار و گدازی چو روغنم

مغز را در استخوانم چون فتیله داغ کرد صحبت قومی که گرم از آتش خوی تو بود

چراغ شام غمت را فتیله از چه کنم چو سوخت فرقت تو مغز استخوان مرا

اگر فتیلهٔ موج می‌ات به تاب رسد هزار انجمن از برق یک ایاغ افروز

فتیله‌ای به دل بیخبر ز داغ افروز علاج خانهٔ تاربک‌ کن چراغ افروز

کرد روشن فتیله ای از عقل وز هنری زی فتیله روغن داد

ما بی خبر به ساحل و دست دراز موج عنبر فتیله ای است که از داغ ما گرفت

پس فتیله و آتش چراغ و نور چراغ، هر سه تقدیر کن فتیله چون قالب دل و آتش چراغ مثل روح حیوانی و نور چراغ مثل روح انسانی است و چنان که نور چراغ لطیفتر از چراغ بود و گویی به وی اشارت نتوان کرد، روح انسانی لطیف است به اضافت با روح حیوانی و وی اشارت پذیر نیست و این مثال راست بود، چون از روی لطافت نظر کنی، لکن از وجهی دیگر راست نیست که نور چراغ تبع و فرع وی و چون چراغ باطل بود وی باطل شود و روح انسانی تبع روح حیوانی نیست، بلکه اصل وی است و به باطل شدن وی باطل نشود، بلکه اگر مثال وی خواهی، نوری تقدیر کن که از چراغ لطیفتر باشد و قوام چراغ به وی بود، نه قوام وی به چراغ تا این مثال راست آید.