عدول

عدلت از راستی عدول کند عادلی را اگر قبول کند

آموزهٔ خودآیینی یا خودمختاری در نظریهٔ کانت، این ایده را بیان می‌کند که عامل، به دلیل ارادهٔ عقلانی‌اش، و نه به دلیل هیچ تأثیرِ خارجیِ دیگری، ملزم به پیروی از امر مطلق است. کانت معتقد است که هر قانون اخلاقی که انگیزه‌اش، ارضای نیازهای دیگر باشد، از امر مطلق عدول می‌کند و بنابراین اعتقاد دارد که قانون اخلاقی فقط باید ناشی از ارادهٔ عقلانی باشد. این اصل، افراد را ملزم می‌کند تا حق دیگران را در عملِ خودمختار به رسمیت بشناسند و به این معناست که با توجه به جهان‌شمولیتِ قوانین اخلاقی، آنچه برای یک فرد الزامی است، برای همه الزامی خواهد بود.

نه در زمرهٔ عدول توان جستنش عدیل نه در فرقهٔ قبول تنی بوده زی قبیل

عدولی نیست ‌در حکمش هنرمندان دولت را گریزی نیست از رایش خداوندان فرمان را

دلی که عشق بود در طبیعتش مجبول کجا عدول نماید به حکمت معقول

ما را چه اختیار ،مطیعیم و بنده ایم فرمان عشق را که تواند عدول کرد

پندش کجا بحلقه مستان اثر کند واعظ که خود عدول نماید زما یقول

در اساسنامهٔ حزب دربارهٔ ولایت فقیه آمده‌است که چنانچه امت اسلامی، فقیه جامع‌الشرایطی مانند سید روح‌الله خمینی را قبول داشته باشد، ولایتش بر حزب نیز اعمال می‌شود و حزب نباید از نظرات وی عدول کند. در مواردی که ولی فقیه حکمی صادر نکرده باشد، رهبری حزب باید به احکام شورای فقهی حزب رجوع کند که متشکل از ۳ تا ۷ مجتهد یا کارشناس امور فقهی است که از سوی کنگرهٔ عمومی حزب انتخاب می‌شوند. این شورا حداقل باید یک مجتهد داشته باشد.

این احتمال دور نیست که محیط سنت‌گرای مرو، زیستگاه ابن‌مبارک، یکی از کانون‌های نخستین برای پای گرفتن مکتب حنفی اهل سنت و جماعت بوده باشد. در این مورد علاوه بر هواداری ابن‌مبارک از ابوحنیفه، حضور ابوعصمه نوح بن ابی‌مریم از شاگردان میانه‌روِ ابوحنیفه که به عنوان قاضی شهر به مرو آمده بود، می‌توانست نقش مؤثری ایفا نماید. گفتنی است که یکی از کهن‌ترین اعتقادنامه‌های این مکتب متن کوتاهی به روایت نوح بن ابی‌مریم از ابوحنیفه است. به علاوه همو بود که سعی داشت حنفیان را متقاعد کند که ابوحنیفه در مورد جواز قرائت غیرعربی در نماز از فتوای خود عدول نموده‌است.

نویسنده بیشتر به وصف راه‌های برید و ولایات توجه داشته و پیش از آنکه ذکر راه‌های بغداد را به میان آورده باشد، همه راه‌هایی را که به مکه منتهی می‌شوند را توصیف کرده‌است. اهمیتی که او برای بغداد قائل شده، تنها از آن جهت است که پایتخت جهان اسلام و از لحاظ سیاسی و اداری قابل توجه بوده‌است. بدین ترتیب باید گفت که در شیوهٔ جغرافیانویسی، وی از روش ایرانی «هفت اقلیم» عدول کرده و تمایل به بیان جغرافیا از جنبهٔ اسلامی دارد.

ای خط مستقیم ادبگاه راستی فطرت نخواهدت ‌که ز مسطر عدول‌ کن

کسیکه از طرف عدل حق نداشت عدول اشاره کرده و تحریک سازد از اطراف

کامران بودن از طریق عدول لطف و قهری بجای هر معمول

چشم گشودیم بروی حبیب گوش ببستیم ز قول عدول