عبودیت

شیخ الاسلام گفت: که وی گفت: هر که درین کار بزور درآید فضیمت شود، و هرکه بضعف درآید قوی شود، یعنی به نیاز و حرمت و ارادات درآید نه بدعوی و قوت. از وی پرسیدند: که عبودیت چیست؟ گفت آن اضطرار است ترا درو اختیار نیست. هم وی گفته: هر درویشی که آن ترانه ضرورت بود، ترا در آن فضیلت نبود. و هم وی گفت: که هیچ خیر نیست درو که ذل کسب و ذل سوال و ذل رد نچشیده بود.

هر آن کو یک دم اندر خود بماند یقین کز وی عبودیت نیاید

منور کن بنور شرع چشمم مقدر از عبودیت کن اسمم

شفا خواهم که تا باشم توانا بر عبودیت بلا خواهم که جان بازم شفائی لک سقامی لک

چو دید او مالک الملک است مولی عبودیت ز بهر اوست اولی

ای عبادالله در ملک عبودیت شاه غیر شخص تو نبرده است ز ماهی تا ماه

اولین عبارت اولین سوره قرآن الحمد لله است که خدا در این سوره ادب عبودیت را می‌آموزد، و تعلیم می‌دهد که بنده او لایق آن نبود که او را حمد گوید، و فعلاً که می‌گوید، به تعلیم و اجازه خود او است، او دستور داده که بنده‌اش بگوید.

عبودیت بود تفسیر احسان اگر یابد تحقیق بهر انسان

و گفت: هر که در عبودیت استعمال علم رضا نکند وعبودیت در فنا و بقاء او صحبت نکند او مدعی و کذابست.

آن که معبود وی محمّد بود، محمّد برفت و آن که خدای محمّد را می‌پرستید وی زنده است هرگز نمیرد. آن که دل در فانی بندد فانی فنا شود و رنج وی جمله هبا گردد و آن که جان به حضرت باقی فرستد، چون نفس فنا شود، وی قائم به بقا شود. پس آن که اندر محمّد به چشم آدمیت نگریست، چون وی از دنیا بشد، تعظیم عبودیت از دل این با وی بشد. و هر که اندر وی به چشم حقیقت نگریست، رفتن و بودنش هر دو مر او را یکسان نمود؛ ازیرا که اندر حال بقا، بقاش را به حق دید و اندر حال فنا، فناش از حق دید. از محوَّل اعراض کرد به محوِّل اقبال کرد. قیام محوَّل به محوِّل دید؛ به مقدار اکرام حق، وی را تعظیم کرد. سویدای دل اندر کس نبست و سواد عین بر خلق نگشاد؛ از آن‌چه گفته‌اند: «مَنْ نَظَرَ إلَی الخَلْقِ هَلَکَ و مَنْ رجعَ إلی الحقِّ مَلَکَ.» که نظر به خلق نشان هُلک بود و رجوع به حق علامت ملک.

و گفت: توکل آن است که خویشتن را در دریای عبودیت افگنی، دل در خدای بسته داری. اگر دهد شکر گویی و اگر بازگیرد صبر کنی.