شفقت. [ ش َ ف َ ق َ / ش َ ق َ ] ( از ع ، اِمص ) مهربانی. مهر. برّ. رحمت. رأفت. عطوفت. ( یادداشت مؤلف ). مهربانی و ترحم و رحم و نرم دلی و ملایمت و مرحمت و عنایت و نوازش و دلنوازی و ملاطفت. ( ناظم الاطباء ). شفقت که بعضیها به تشدید قاف خوانند در اصل بروزن حرکت است که اسم مصدر اشفاق باشد... و در شعر فارسی گاه به سکون فاء استعمال شود. ( از نشریه دانشکده ادبیات تبریز سال 1 شماره 6 و 7 ). مهربانی ، و این لفظ را اکثر فارسیان به فتحات استعمال کرده اند اگرچه در عرف به سکون ثانی شهرت دارد و تحقیق این است که شفقت در اصل لغت به معنی ترس است چون مهربان از آفتاب و بلیات دوست خود را ترساننده باشد مجازاً بمعنی مهربانی مستعمل شده. ( از غیاث اللغات ) ( از آنندراج ). مهربانی و... در تداول به تشدید قاف به غلط تلفظ کنند و نیز شعرا به ضرورت به سکون فاء آورده اند. ( ازفرهنگ فارسی معین ). این اصطلاح اخلاقی است و عبارت ازملاطفت و مراحمت در حق غیر است و آن بود که از حالی غیرملایم که به کسی رسد مستشعر بود و همت بر ازاله آن مقصور دارد. ( فرهنگ علوم عقلی سجادی ) : نه برکشیدش فرعون از آب و از شفقت به یک زمان ننهادش همی فرو ز کنار.ابوحنیفه اسکافی ( از تاریخ بیهقی ص 279 ).آنچه جهد است بجای آرم چنانکه مقرر گردد از شفقت و نصیحت چیزی باقی نمانده. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 269 ). آنچه خواجه بزرگ بیند و داند ما چون توانیم دید و دانست و نصیحت و شفقت وی معلوم است خداوند را. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 285 ). گفتم الحمدﷲ و این بی ادبی که کردم و میکنم اما از شفقت است که میگویم. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 595 ). شادی آمد مرا ازین شفقت خنده آمد مرا ازین گفتار.مسعودسعد.شیر فرمود که اینجامقام کن تا از شفقت... ما نصیب تمام یابی. ( کلیله ودمنه ). و اول نعمتی که خدای تعالی بر من تازه گردانید دوستی پدر و مادر بود و شفقت ایشان بر حال من. ( کلیله و دمنه ). پوشیده نماند که سخن من از محض شفقت رود. ( کلیله و دمنه ). هر سخن که از سر نصیحت و شفقت رود... بر ادای آن دلیری نتوان کرد. ( کلیله و دمنه ). - اظهار شفقت کردن ؛ نوازش نمودن و ترحم کردن و ملاطفت نمودن. ( ناظم الاطباء ). - بی شفقت ؛ بی رحم و بی مروت و ستمگر و درشت و نامهربان. ( ناظم الاطباء ) : اشک من رنگ شفق یافت ز بیمهری یار
شفقت به معنای مهربانی، رحمت، رأفت و عطوفت است. در روان شناسی شفقت به معنای توجه به رنج و تلاش برای کاهش آن است. رنج ممکن است در درون خود فرد و یا در سایر اعضای جامعه وجود داشته باشد. افرادی که دارای شفقت هستند به جای قضاوت کردن های ارزشی، به رنج توجه می کنند و برای برطرف کردن آن قدم برمی دارند. می توان چنین تصور کرد که در شفقت، نگاه انتقادگر و قضاوت وجود ندارد. شفقت یا کرونا ( Karuṇā؛ سانسکریت: करुणा ) رحمت و اشتیاق معنوی ترجمه می شود. و یک مفهوم معنوی در ادیان هندی هندوئیسم، بودیسم، سیک و جینیسم است. در بودیسم ترواده، ( شفقت ) یکی از چهار فضیلت است که همراه با مهربانی ( پالی: mettā ) ، همدردی ( Muditā ) و متانت ( Upekṣā ) است. در متون دینی پالی، گوتاما بودا پرورش این چهار حالت ذهنی از فضیلت را به خانواده ها و بهکشوها توصیه می کند. وقتی کسی این چهار حالت را داشته باشد، به کرونا رسیده است. ذهن سالم و پاک، از عواقب ناشی از القائات ذهن بدخواه شیطانی جلوگیری می کند و به خوشبختی در قلمروهای زندگی می انجامد.
جملاتی از کاربرد کلمه شفقت
که به حق آن محبت های تو هم به آن لطف و شفقت های تو
الغرض اینها که شد نیست از آن هیچ باک کز شفقت گستریست لطف تو تن خواه آن
روی شفقت بنه به رویم بگشا نظر کرم به سویم
گر روی این راه شفقت کن بخلق تا دهندت جامهٔ شاهی نه دلق
هم دوستان دهند به شفقت نصیحتم هم دشمنان کنند به رغبت ملامتی
حزم تو دیاریست که پیوسته به آیین بگشاده درو شفقت و انصاف دکان را
درین پدر شفقت نیست، ورنه کردی رحم برآنکه گفت اینم خلف ترین پسر است
اخلاق بودایی، همانطور که در احکام پنجگانه تدوین شدهاست، گاهی اوقات کاملاً منفی عمل میکند… لازم بهذکر است که پنج حکم، یا حتی قوانین مفصلتر از احکامی که بودا اعلام کردهاست، طیف کاملی از اخلاق بودایی را نشان نمیدهد. احکام فقط ابتداییترین کدهای تربیت اخلاقی هستند، اما بودا قوانین اخلاقی دیگری را نیز پیشنهاد میکند که فضایل مثبت قطعی را القا میکند. بهعنوان مثال، مانگالا سوتا، احترام، فروتنی، رضایت، سپاسگزاری، صبر، سخاوت و غیره را ستایش میکند. گفتارهای دیگر وظایف متعدد خانوادگی، اجتماعی و سیاسی را برای ایجاد سعادت جامعه تجویز میکنند. و در پس همه این وظایف، چهار نگرش به نام «بیحد» نهفتهاست - محبت، شفقت، شادی، همدردی، و متانت.
ادب سیم آن که چون بیرون آید نیت کند که اگر دزد ببرد بحل است تا باشد که اگر درویش باشد حاجت وی بدان برآید و اگر توانگر بود بدین سبب باشد که مال دیگری ندزدد و مال وی فدای مال دیگری باشد، و این شفقتی باشد بر دزد و هم بر مال دیگر مسلمان. و بداند که بدین نیت قضای خدای تعالی بنگردد و همچنین وی را ثواب صدقه حاصل آید به جای درمی هفتصد. اگر ببرند و اگر نه که وی نیت خویش بکرد، چنان که در خبر است که کسی در صحبت با زن عزل نکند و تخم بنهد. اگر فرزند آید و اگر نه، وی را مزد غلامی نویسند که در راه خدای تعالی جنگ می کند تا وی را بکشند و این بدان سبب است که وی آنچه به وی بود بکرد، اما اگر فرزند بودی خلق و حیات وی به وی نبودی و ثواب وی بر فعل وی بودی.
آریا شفقت رودسری دریادار دوم ارتش جمهوری اسلامی ایران است، که هماکنون بهعنوان فرمانده دانشگاه علوم و فنون دریایی امام خمینی فعالیت میکند و فرمانده ارشد ارتش در استان مازندران است.
براه حضرت خان آمدم که شفقت او ز پست کندن و کشتن مرا دهد زنهار
کارگردان سریال یوجی یامادا و یوشیتاکا آساما نامزد بهترین فیلمنامه جایزه آکادمی فیلم ژاپن برای کارشان در اعتراف تورا-سان شدند. از دیگر نامزدهای این فیلم در مراسم میتسو دگاوا برای بهترین کارگردانی هنری و ایسائو سوزوکی و تاکاشی ماتسوموتو برای بهترین صدا بودند. کوین توماس از «لس آنجلس تایمز» نوشت که این مدخل «یک فیلم جذاب است، مملو از احساسات، شوخطبعی و شفقت، که باعث شد فیلمهای توراسان همیشه محبوبترین جاذبه در سینماهای ژاپنی زبان در لس آنجلس باشند».
در آموزش با شفقت تمرکز اصلی بر روی احترام به همه جانداران اعم از انسان و جانور است و از این روی با آزمایش روی جانوران مخالفت کرده و جایگزینهای آزمایش روی جانوران را ترویج مینماید. همچنین به ترویج روشهایی در آموزش و پژوهش علوم تجربی میپردازد که کمترین آسیب را برای محیط زیست به بارآورد.
گرچه بسی ساز ندارد ز من شفقت خود باز ندارد ز من
ابوطالب شفقت (زادهٔ ۱۳۳۶ در بابل) نظامی و مدیر اجرایی ایرانی است که از اردیبهشت ۱۴۰۳ استاندار لرستان است. وی عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی مالک اشتر با مرتبه دانشیار است. شفقت با حکم احمد وحیدی، وزیر کشور در شهریور ۱۴۰۰ بهعنوان معاون توسعه مدیریت و منابع وزارت کشور منصوب شد و در آبان ۱۴۰۱ وی را بهعنوان معاون هماهنگی امور استانها منصوب کرد.