سرداب

ز دیوان روی زمین دور باش به سردابهٔ قدس با حور باش

بخندید و بر بازوی خود ببست برون شد ز سردابه چون پیل مست

بنای کوب بر مشت و لگد شد به قاسم زیره سرداب لحد شد

خبر شد به فغفور چنین زان صنم که آن مه ز سردابه گردید کم

بعداز مرگ حسن عسکری امامیه (که قبلاً هم عموماً پس از مرگ هر امام به دسته‌هایی تقسیم می‌شدند) به چهارده فرقه تقسیم شدند که عقاید مختلفی داشتند. بعضی به امامت جعفر برادر حسن عسکری معتقد شدند. بعضی معتقد بودند حسن به غیبت رفته است. بعضی فرزند او را به‌دلیل سن کم فاقد شرایط امامت دانستند. شیعهٔ دوازده امامی امروزی یکی از آن چهارده فرقه است که به امامت محمد بن حسن در سن چهار سالگی و غیبت صغرا در یک سرداب و ارتباط او با مردم از طریق چهار نایب تا هفتاد سال و سپس غیبت کبرای او تا قیامت اعتقاد دارند.

علاوه بر ورودی مقبره از ساختمان غربی، ورودی اصلی مقبره از بیرون دری در ضلع شمالی بنا می‌باشد. کف مقبره یک پله بالاتر از ورودی در اصلی می‌باشد. محل گورها در سرداب قرار دارد. سرداب با پلان چلیپا بوده که پنج پله پایین‌تر از کف مقبره می‌باشد. سقف سرداب طاقی از جنس آجر است.

در طبقه زیرین حرم سرداب است که سنگ قبر اصلی در آنجاست و تابه‌حال کسی اجازه ورود به آنجا را نداشته‌است.

چو آگاه بودم ز کردار تو ز سردابه و گریه زار تو

بنای امامزاده هلال در زمان وفات محمد هلال بن علی به صورت سردابی بوده که روی آن اتاق مختصری ساخته شده و صندوقی به جای قبر وسط آن قرار داده بودند.

نقل است که روزی یکی براو آمد واو در سردابه ای بود. گفت: ای عتبه!مردمان حال تو از من می‌پرسند. چیزی به من نمای تا ببینم.

حاجتی نیستش به سردابه آنکه گاهی ندیده گرما را

چو زندان دخمهٔ زردشت کیشان کهن سردابهٔ دیر کشیشان

درین سردابه جای زیستن نیست که جز افسانه مور ولگن نیست

در آن سردابه تختی بود زیبا برو ده دست جامه جمله دیبا