زنگان

مرکز این ناحیه در پیش از اسلام «زنگان» یا «زندیگان»[نیازمند منبع] و به معنای منسوب به کتاب زند نام داشته‌است که پس از استیلای اعراب بنا به ضرورت تلفظ معرب به زنجان تغییر یافته‌است. این استان از قدیم به سبب قرار گرفتن در حاشیه جاده ابریشم و راه تجاری مسیر هند و چین به اروپا دارای اهمیت خاصی بوده‌است. استان بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۷۶ دارای هشت شهرستان به نام‌های ابهر، زنجان، سلطانیه، خرمدره، خدابنده، ایجرود، طارم و ماهنشان است و در مرداد سال ۱۳۹۲ شهرستان سلطانیه از ابهر جدا شده به آن اضافه شد و دارای هشت شهرستان شد.[نیازمند منبع]

که وقت بشول او نبودی در زنگان کوشت پاره ئی چند

زان سوی زنگان به یک منزل بدیم روز دیگر از هوا غافل بدیم

سپهبد ز فرازنگان باز جست طلسمش که چون بود شاید درست

ناصری در انجمن‌آرای آورده‌است که گویند زرتشت در شهر اردبیل و سبلان ظهور کرده و اصلش از شهری بوده، در میان بناب و زنگان که شیز نام داشته‌است.

سخنور خراسانئی چون اثیر که بهر تو زنگان شود مسکنش

طغرل سخن آق‌سنقر پذیرفت و با هم آهنگ اردبیل و تسخیر آن شهر کردند. اما اهالی اردبیل در برابر سپاه طغرل مقاومت کرده آنان را به شهر راه نداند. به ناچار طغرل آهنگ تبریز کرد، اما در نزدیکی شهر خبر گرفت که سلطان محمود سپاهی انبوه به جنگ ایشان فرستاده و آن سپاه به مراغه فرود آمده است. از این خبر ترس بر سپاه طغرل چیره شد و به خونا (احتمالاً خلخال کنونی) بازگشتند که از آن راه از آذربایجان خارج شوند. چون امیر انوشتکین شیر گیر، اتابک پیشین طغرل، حاکم ابهر و زنگان بود، در ابهر به طغرل پیوست و به کوشش او نامه‌ای به سلطان محمود نوشت و از آنچه پیش آمده بود پوزش خواست و اظهار اطاعت کرد. محمود نیز از تقصیر طغرل درگذشت و او را بخشید.

چه خرمی است که امروز نیست زنگان را چه فرخی است کزو بهره نیست کیهان را

یور تمیز آی تور دین آغیز تولی قنقراؤلنگین تاغی زنگان چولی

زمقدم تو سپاهان اگر شدی آگاه ترا از انسوی زنگان نمودی استقبال

این شادی و آبادی و آزادی و رادی تا حشر مبرا، وز، آب و گل زنگان

ورقه سازنگان موتور الکتریکی جنرال الکتریک

در راه مراغه با گروهی مردم کردم دل خسته بر در زنگان گُم

عزم خلخال مرا چون سوی زنگان افکند در تمنای قدوم تو بماندم شش ماه