زردشتی

اکر موتیف‌های فولک را از داستان اسفندیار که در شاهنامه آمده، بزداییم، بخش اندکی از آن خواهد بجا می‌ماند. همه آن چیزی که تا اندازه‌ای با بی‌گمانی می‌توان پذیرفت این است که او پسر گشتاسپ بوده، از نخستین گرویدگان به کیش زردشتی بوده، و از پاسبانان «مقدس و دلاور» این کیش به شمار می‌رفته. او از آغاز در کانون افسانه‌های معجزه‌آسا بوده. اینکه داستان رزم او با رستم ریشه‌های سکایی دارد را می‌توان با نام برده نشدن از رستم و زال در اوستا، همدردی با پهلوان پیر بجای شاهزاده جوان، بازنمود مساعد از سیمرغ، خام بودن و نپختگی بهمن که رستم باید او را آموزش دهد، و تازه بهمن ناسپاسی نیز بجا آورد، و همچنین نقش گشتاسپ که آدم شرور داستان است، درست پنداشت.

چند پی کار آب بر ره زردشتیان عقل که کسری فش است وقت ستم داشتن

در شیراز زمان آل بویه، برخلاف سنت رایج آن زمان غیر مسلمانان مانند زردشتی‌ها مجبور نبودند که علامت مشخص‌کننده به تن داشته باشند یا در محله‌های خاصی زندگی کنند. در زمان آل‌بویه بازار شهر شیراز در هنگام جشن مهرگان و نوروز نورانی می‌شد و هنگامی که در سال ۳۶۹ هجری مصادف با ۹۸۰ میلادی مسلمانان شیراز علیه زرتشتیان به اغتشاش پرداختند. عضدالدوله لشکری برای تنبیه اغتشاش کنندگان به شیراز فرستاد.

بل هندوی است بر همن آتش گرفته سر چون آب عید نامهٔ زردشتی از برش

چون ترا ثنا گویم کی سزد دوا جویم ازحکیم زردشتی یا طبیب نصرانی

گر براهیمی و گر زردشتی روی در هم مکش از هم پشتی

منابع متقدم او را زردشتی دانسته‌اند اما متأخران گفته‌اند که بعدها مسلمان شده است.

به مکتب فراوان دفتر تمام نمودند زردشتی ای نیکنام

گروهی دیگر تمامی آنها و شریعت اسلام را نیز پذیرفته اند اما شریعت پیامبر ما را(ص) نپذیرفته اند. اینان زردشتیان و یهودیان ونصرانیان اند. برخی نیز به تمام آنها اعتقاد دارند. ایشان مسلمان اند.

آذر کیوان (زادهٔ ۹۱۴ خورشیدی/۹۴۲ قمری در فارس - درگذشتهٔ ۹۹۷ خ. /۱۰۲۷ ق. در هند) موبدی زردشتی بود که در شیراز زندگی می‌کرد و در اوایل قرن ۱۱ ق باتعدادی از یارانش در زمان اکبر شاه هندی به هندوستان رفت. دلیل رفتن آذر کیوان به هند را سیاست دینی اکبر شاه و کوشش‌های او برای تفاهم فکری و دینی او می‌دانند. در کتاب دبستان مذاهب دربارهٔ صفات اخلاقی او آمده که مردی منزوی و کم‌سخن بود، به ریاضت و قناعت زندگی می‌کرد و گوشت نمی‌خورد. با زبان‌های اوستایی، پهلوی، فارسی، ترکی، هندی، و عربی به خوبی آشنا بود. او در سال ۹۹۷ خورشیدی در شهر پَتنه درگذشت.

به باغ، تازه کن آیینِ دینِ زردشتی کنون که لاله برافروخت آتشِ نمرود

خالی شده دیر و کعبه از مردم اهل در آن نه خلیلی نه درین زردشتی

ابداس (یا ابداً، ابدیاس، آوداس) اسقف شوش در سرزمین فارس بود که در زمان ساسانیان بود. تاریخ‌نگار سقراط قسطنطینی وی را به عنوان اسقف سرزمین فارس یاد می‌کند. ابداس در قرن چهارم میلادی چشم در چالدُر به دنیا گشود، مادر وی زردشتی بود و فرزندش را بر مبانی فضیلت و پرهیزگاری پروراند و بدینسان ابداس میان مردم محبوب شد.

نامبرده در حدود سال ۳۵۰ میلادی می‌زیسته و طبق آنچه در جلد پنجم معجم‌البلدان کتاب یاقوت حموی ذکر شده است اهل شهر جور یا گور یا فیروزآباد فعلی بوده است. پسرش زردشت مار سپندان و نوه او آذر باد بوده است. نوادگان ایشان تا ۴٫۵ قرن بعد از او موبد موبدان زردشت بوده‌اند. طبق آنچه یاقوت حمودی در کتاب معجم البلدان ذکر نموده است اهالی منطقه جبل انارویه از توابع شهرستان فیروزآباد از نوادگان این موبد زردشتی هستند.

آنگه گر برهان زردشتی نمایم بس بود مدح این استاد من، دین من و استاد من

آتشی زو نشاط را پشتی کان گوگرد سرخ زردشتی