زبان آذری

ریچارد فرای نیز زبان آذری را زبانی گسترده و زبان اصلی در جغرافیای آذربایجان می‌داند. به نظر وی این زبان غالب آذربایجان از قرن چهاردهم میلادی به‌طور تدریجی جایگاهش را به ترکی آذربایجان داد.

تا پیش از حملهٔ مغول به ایران، مردم آذربایجان به زبانی تاتی‌تبار که آن را زبان آذری باستان می‌نامید، سخن می‌گفته‌اند. هنوز هم می‌توان باقی‌مانده این زبان را در همه جای آذربایجان ایران و جمهوری آذربایجان یافت. زبان ترکی در سده‌های پس از پاگیری اسلام در ایران، بر اثر مهاجرت تدریجی و متمادی ایل‌های ترک، به‌ویژه در آسیای صغیر جایگزین زبان‌های هند و اروپایی رایج در این منطقه شده است.

این رساله که نخستین اثر جدی کسروی به‌شمار می‌آید که در سطح جهانی نیز بسیار تأثیرگذار بوده‌است و منجر به نظریه جدیدی در ایران در مورد وجود ریشه ایرانی در زبان آذری گردید. دانشنامه ایرانیکا در مورد این کتاب کسروی می‌گوید:

در جمهوری آذربایجان این ادبیات به نحو علمی تحقیق و تا حدودی ثبت شده. شمار این گونه پژوهش‌ها در ایران چندان زیاد نبوده است. این بدین دلیل بوده که در آذربایجان ایران، تعلیم و آموزش به زبان آذری در مدارس ممنوع است و آگاهی نوشتاری نیز بدین سبب از زبان مادری اندک می‌باشد.

این کتاب گرانبها در سال ۱۳۹۰ شمسی از زبان فارسی به زبان آذری از طرف شاهین یحیی اف ترجمه شده است.

آرت یا اَرد در زبان تالشی و زبان آذری باستان به‌معنی مقدّس است و آرتوپه یعنی جا یا مکان مقدس.

زبان اهالی مناطق رودبار الموت، رودبار قصران، شهرستان طالقان، بخش آسارا، دماوند، کوه‌های سمنان، فشگلدره و کوهپایه، ساوجبلاغ و … تاتی است و از دیدگاه زبان‌شناسی نزدیک‌ترین به تالشی می‌باشد و بر پایه شواهد همان زبان آذری (که با توجه به گویش گاه‌های آن همان زبان مادی یا دست کم شاخه اصلی آن) است.

تا قبل از ترک سازی، عموم مردم این مناطق به شاخه ای از زبان‌های آریایی موسوم به زبان آذری سخن می‌گفتند

زبان آذری زبان باستانی سرزمین آذربایجان و زبانی از خانواده زبان‌های آریایی است و ارتباطی با زبان ترکی آذربایجانی ندارد.