معنی کلمه رحیم در لغت نامه دهخدا
همچو جد خود و چو جد پدر
باش بر خاص و عام خویش رحیم.ابوحنیفه اسکافی.طالب و صابر و بر سِرّ دل خویش امین
غالب و قادر و بر منهزم و خویش رحیم.ابوحنیفه اسکافی.بسم اﷲ الرحمن الرحیم و چون در ضمان سلامت و نصرت به بلخ رسیدیم... ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 208 ).
و رجوع به رحمان شود. || مهربان. ج ، رُحَماء. ( ناظم الاطباء ). مهربان. ( دهار ). دلسوز. رحمین دل. مشفق. رؤف. صاحب رحم. بسیاررحم. ( یادداشت مؤلف ). رحم کننده. ( ناظم الاطباء ). نرم دل. ( دهار ) ( یادداشت مؤلف ) :
صد گنه کردم و او کرد عفو وین نه عجب
که خوی خواجه کریم است و دل خواجه رحیم.فرخی.من چه سازم چه کنم دزد مرا برده شمار
دزد رحمت نکنددزد که دیده ست رحیم.فرخی.کسی که افکند از کان تو به میتین سیم
مکن بر او بر بخشایش و مباش رحیم.عسجدی.ندانم که کار کجا بازایستد که این رحیم و حلیم و شرمگین را بدو باز نخواهند گذاشت. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 259 ). امیر بخندیدی که از او کریم تر و رحیم تر پادشاه کس ندیده بود و نخوانده. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 418 ).
حاجیان آمدند با تعظیم
شاکر از رحمت خدای رحیم.ناصرخسرو.و رجوع به رحمان شود. || گاه به معنی مرحوم باشد. ( ناظم الاطباء ). مرحوم. ج ، رحماء. ( از اقرب الموارد ). || ( اِخ ) نامی از نامهای خدای تعالی. بسیاربخشایش بر مسلمانان. ( ناظم الاطباء ). از اسماء الحسنی است و در صحاح است : الرحمان و الرحیم اسمان مشتقان من الرحمة و هما به معنی و یجوز تکریر الاسمین اذا اختلف اشتقاقهما کما یقال : «فلان جادﱡ مُجِدﱡ». ( از اقرب الموارد ). رحمان و رحیم و راحم از رحمت مشتقند همچو سلمان و سلیم و سالم و رحمان ابلغ است از رحیم چون رحمان بر سبیل لزوم و دوام بود تا به حدی رسد که طبیعی شود همچو عطفان و غضبان. و رحیم ابلغ است از راحم و رحیم خاص است از جهت معنی زیرا که مراد از رحیم آن است که او در روز قیامت مؤمنان را بیامرزد خاصه و عامه است از جهت لفظ چون او را بر غیر حق نیز اطلاق کنند و از اینجا گفته اند: یا رحمان الدنیا و رحیم الآخرة. نقل است که از رسول ( ص ) پرسیدند که معنی بسم اﷲ الرحمن الرحیم چیست ؟ فرمود: اما اﷲ فهو الذی لا اله غیره اما الرحمن فهو العاطف علی خلقه البر و الفاجر و اما الرحیم فالراحم بالمتقین. ضحاک و عکرمه گفته اند رحمان عطوف است به خلق و رحیم آن است که از او درخواست کنند بدهد و اگر نخواهند عطف کند و زجاج گفته رحمان کثیرالرحمة و رحیم بر کثیر و غیر کثیر اطلاق کنند و ابوعبیده گفته رحمان ذورحمة است و رحیم به معنی راحم. و مبرد گفته : در رحمان معنی کمال است و در رحیم معنی ایصال و رحمان لاینصرف است پیش اکثر نحویان و منصرف است پیش بعضی. ( از نفایس الفنون ) :