آتش پرست

همان گبران که بر آتش نشستند ز عشقِ آفتاب، آتش پرستند

راحت آتش پرستان خانه زاد آفت است مرهم داغی به از خاکستر گلخن کجاست

از ذوق آتش دل وز سوزش خوش دل آتش پرست گشتم اما نیم مجوسی

آثار به‌دست آمده از ساحات رباطک و سرخ‌کوتل نشان می‌دهد که این آثار به زمان کنشکای کبیر و کوشانی‌های کوچک بر می‌گردد. کوشانی‌ها در قرون ۲ تا ۵ میلادی زیست داشتند. این آثار قدامت تاریخی ولایت بغلان را دوهزار سال قبل از اسلام نشان می‌دهد که در آن زمان کوتل رباطک و سرخ کوتل مکان عبادت آتش پرستان بود.

هندوی خال ترا داریم حیرت کز چه یا رب خیمه زد در صحن جنت کافر آتش پرستی

اوّل کسی که آتشگاه ساخت، و آتش پرستید، وی بود. ربّ العزّة فرشته‌ای بر وی گماشت، تا پای راست وی با سرین چپ وی بست، و پای چپ وی با سرین راست بست، و استوار کرد و او را محکم ببست، آن گه او را در آفتاب گرم افکند، و هفت حظیره آتش گرد وی درآورد، و هشتاد سال او را چنین عذاب کرد، پس از آن وحی آمد از حقّ جلّ جلاله، که: اخسفی به، قابیل را بزمین فرو بر، زمین او را تا بهر دو کعب فروبرد. قابیل فریاد کرد، و رحمت خواست. ربّ العزّة گفت: «ویحک انما اضع رحمتی علی کلّ رحیم»، من رحمت بر رحیمان کنم «الراحمون یرحمهم الرحمن، ارحموا من فی الارض یرحمکم من فی السماء». دیگر باره فرمان آمد بزمین که وی را فرو بر، تا بنیمه تن فرو شد. سدیگر فرمان آمد بزمین که او را فروبر، فرو شد، و تا بقیامت فرو میشود.

نماد بالای آتشکده ها با جملات اهورامزدا نوشته شده است به همین دلیل غیر زرتشتیان از جمله مسلمانان از دیرباز آنان را در زمرهٔ آتش‌پرستان به شمار آورده‌اند. زرتشتیان خود همیشه منکر عبادت آتش بوده و آن را «واسطه» عبادت خدا دانسته‌اند و نه «خودِ خدا» و کلمه آتش پرست به گونه ای توهین به آنان است.

ز هول عشق قلبم، در تپش مانند زرتشتی گه آتش پرستیدن به روز عید نوروزی

نگر تا کرا یابی از دشمنان از آتش پرستان و آهرمنان

در آن خطه بود آتشی سنگ بست که خواندی خودی سوزش آتش پرست

اشکانیان و ساسانیان نیز از نظر فرهنگی با رومیان تعامل گسترده ای داشتند. جنگ‌های روم و ایران و جنگ‌های بیزانس و ساسانیان برای قرن‌ها چشم‌انداز غرب آسیا، اروپا، قفقاز، شمال آفریقا و حوضه مدیترانه را شکل دادند. برای مدتی بیش از ۴۰۰ سال، ساسانیان و بیزانسیان همسایه به عنوان دو قدرت پیشرو در جهان شناخته شدند. کاپادوکیه در اواخر دوران باستان، که اکنون به دوران روم رسیده است، هنوز یک شخصیت ایرانی قابل توجه را حفظ کرده است. استفان میشل در فرهنگ لغت باستانی آکسفورد خاطرنشان می کند: «بسیاری از ساکنان کاپادوکیه از نژاد ایرانی بودند و آتش پرستی ایرانیان تا سال ۴۶۵ گواهی شده است».

ببین بهندوی آتش پرست زلفینت که سجده بر رخ خوب تو بر دوام کنند

چه دکان کعبه آتش پرستان چه دم باد سموم دشت حرمان