اشکانیان

دستان رستم دستان، مقید به زنجیر قضا و قدر، افسر افراسیاب را نگر با خاک راه یکسان و برابر، کاسه سر «کاوس» از سنگ حوادث شکسته، و کتف و بازوی شاپور ذو الاکتاف را به ریسمان اجل محکم بسته، بهرام گور گرفتار زندان گور، و قامت قباد از قبای زندگانی عور، اشکانیان در ماتم حیات، اشک ریز، و ساسانیان در دست سایس قهر الهی در رستخیز

در آن هنگام دودمان اشکانی بین طرفداران اردوان پنجم و بلاش ششم تقسیم شده بود، که احتمالاً اردشیر را قادر ساخت تا اقتدار خود در جنوب را با کمترین مداخله یا اصلاً بدون مداخله اشکانیان، یکپارچه و مستحکم کند.

«ذاتِ قَرارٍ» ای مستویة بسیطة یمکن الاستقرار علیها، و قیل فیها منازل یستقرّون فیها، و قیل القرار مستقر الماء، و معین ماء ظاهر یری بالعین، و هو مفعول من عانه یعینه اذا ادرکه البصرور آه، و یجوز ان یکون فعیلا من معن الماء یمعن اذا جری و کثر فهو معین و کلاء و ممعون جری فیه الماء، و الماعون من اسماء الماء. اهل تاریخ گفتند مولد عیسی (ع) بعد از ملک اشکانیان بود به پنجاه و یک سال و در آن روزگار مملکت زمین ملوک طوایف را بود و ملک شام قیصر روم را بود و هیردوس الملک بر بنی اسرائیل پادشاه بود از جهت قیصر، و هیردوس از قوم بنی اسرائیل که کتاب دانیال را خوانده بودند شنیده بود که ستاره‌ای برآید و طلوع آن ستاره نشانست مر فرزندی را که از مادر در وجود آید و در عهد خویش سیّد جهانیان بود و دست وی بالای همگان بود، و بتقدیر و اراده اللَّه تعالی مرده زنده کند و بیمار را شفا دهد و از نهانیها خبر دهد، و بعاقبت بآسمان شود. پس چون آن ستاره بر آمد و عیسی از مادر در وجود آمد و خبر بهیردوس رسید هیردوس قصد قتل وی کرد رب العزه ملکی فرستاد بیوسف نجّار که هیردوس قصد قتل عیسی دارد او را و مادر او را از زمین شام بزمین مصر بر، یوسف مریم را و عیسی را بر خر نشاند و روی سوی مصر نهادند اینست که ربّ العزه گفت: «وَ آوَیْناهُما إِلی‌ رَبْوَةٍ ذاتِ قَرارٍ وَ مَعِینٍ». دوازده سال در مصر بماندند مادر در آن صحرا و کشت زار خوشه می‌چید و فرزند می‌پرورد، آورده‌اند که مریم گهواره عیسی با خود می‌برد هر جا که میرفت از یک دوش گهواره در آویخته و از دیگر دوش زنبیل که در آن خوشه بود چنان زندگانی می‌کرد تا عیسی دوازده ساله گشت، وهب منبه گفت: اول اعجوبه‌ای که در مصر بر وی پیدا گشت آن بود که بخانه دهقانی فرو آمده بودند، شبی از شبها دزد در آن رفت و مال دهقان از خزینه وی ببرد دهقان دلتنگ شد و مریم نیز بسبب وی دلتنگ شد، عیسی مادر را گفت چیست که ترا دلتنگ می‌بینم؟

این شهر باستانی در دوره‌های گوناگون مکان زندگی اقوامی مانند مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغولان بوده و در هریک از دوران‌های بالا، این محل در اوج قدرت و تمدن زمان مربوط به خود بوده‌است. اکنون آثاری از این شهر در آذربایجان غربی شهرستان تکاب (تیکان تپه) برجای مانده‌است که جلوه گر شکوه و عظمت این شهر باستانی بسیار زیباست.

تپه آتشگاه کل‌کنگ مربوط به دوره اشکانیان - دوره ساسانیان است و در شهرستان زهک، بخش جزینک، دهستان جزینک، ۱ کیلومتری شمال شرقی روستای کل کنگ واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۸ شهریور ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۶۵۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

زاشکانیان دوباره شد ایران جوان و رفت آن سوز و سوگواری از یاد مردمان

بزرگی مر اشکانیان را سزاست اگر بشنود مرد داننده راست

زان سپس گشت آشکارا نهضت اشکانیان وز پس آنان برآمد رایت ساسانیان

سیاست این سیاستمدار بزرگ نسبت به ارمنستان را می‌توان به این شرح خلاصه کرد، او حس می‌کرد که رم نمی‌تواند آن کشور را به اشکانیان واگذارد، زیرا اگر آنان مالک ارمنستان می‌شدند بر خاورمیانه تسلط می‌یافتند و خطری دایمی برای متصرفات رم (آسیای صغیر و کیلیکیه و سوریه) به وجود می‌آوردند.

چو از دخت بابک بزاد اردشیر که اشکانیان را بدی دار وگیر

در دوره‌های بعد و در هزارهٔ اول پیش از میلاد مسیح نیز پرورش اسب ادامه پیدا کرد. از دوران حکومت‌های مادها، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان حکاکی‌ها و حجاری‌هایی از اسب‌ها به جای مانده که از اهمیت این حیوان در این دوران حکایت دارد. دشت‌های بیستون، ماهیدشت، چمچمال و کوهدشت در استان‌های کرمانشاه و شمال استان لرستان محل پرورش اسب بوده‌اند. از دشت نسا به عنوان مهم‌ترین مرکز پرورش اسب در زاگرس یاد شده که اسب‌های پرورش‌یافتهٔ آن «اسب نسایی» نامیده می‌شد و باور بر این است که باید آن را ریشهٔ اسب‌های کُرد امروزی دانست.

حکومت خودگردان الیمائی، خاستگاه حوادث تاریخیِ بسیار مهمی بوده و نقش فعالی در صحنة سیاسی و اقتصادیِ روزگار سلوکیان و اشکانیان داشته‌است. قدرت آنان در زمان سلوکی و اشکانی به آنجا رسید که شاهان این دوره به نبرد با آن‌ها برخاستند.

بعد از اسکندر و در زمان سلوکیان کشور ایران جزو مستملکات یونان بود تا سرانجام در سال ۲۵۶ پیش از میلاد، پارتها که بیشتر محققین آن‌ها را شاخه‌ای از نژاد آریایی می‌دانند و در خراسان امروزی می‌زیستند، قیام کردند و توانستند با جنگ‌های متعدد دولت اشکانیان را تأسیس کنند.

کجا شاه اشکانیان اردوان ز ساسانیان شاه نوشیروان

از ایشان همی روم را بود بیم که دلها زاشکانیان شد دو نیم

اشرف تپه مربوط به دوره اشکانیان - دوره ساسانیان - سده‌های اولیه دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان میانه، بخش کندوان، دهستان تیرچای، ۱ کیلومتری جنوبغرب روستای نوادیز واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۲۷۲۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

شهنشه بپرسید از اشکانیان که کندند بنیاد یونانیان

طبق مطالعات و بررسی‌های باستان شناختی که توسط باستان‌شناس احمد نیک گفتار در سال ۱۳۸۶ صورت گرفته سکونت در پیرامون این روستا مربوط به دوره اشکانیان و ساسانیان می‌رسد که نمونه آن محوطه ملادره و محوطه باستانی قاراداش است.

اقتباس زبان ارمنی از زبان‌های ایرانی بیشتر به زبان پهلوی اشکانی در دوره اشکانیان بازمی‌گردد. بعضی از کلمات پهلوی اشکانی یا ساسانی در زبان ارمنی حفظ شده و هنوز به کار برده می‌شوند. همچنین این کلمات و تشابه زبان ارمنی در زبان‌های هم خانواده با زبان پارتی قابل مشاهده است.

ز یک دست گودرز اشکانیان چو بیژن که بود از نژاد کیان