الجدی
جملاتی از کاربرد کلمه الجدی
مدارگان یا مدارات که منطقه حارّه یا منطقه گرمسیری[نیازمند منبع] نیز نامیده می‌شود، آن بخش از زمین است که در میان مدارهای رأس‌السرطان و رأس‌الجدی واقع شده است، این منطقه معمولاً آب‌وهوا یا اقلیم گرم و مرطوب دارد.
مدار رأس‌السرطان شمالی‌ترین و مدار رأس‌الجدی جنوبی‌ترین عرض‌های جغرافیایی هستند که می‌توان در آنجا خورشید را مستقیماً در سرسو مشاهده کرد. این بدان معنی است که منطقه مدارگان شامل همه جای زمین است که حداقل یک بار در طول سال اعتدالی به‌عنوان یک نقطه زیرخورشیدی به‌شمار می‌روند؛ بنابراین حداکثر عرض‌های جغرافیایی مناطق مدارگان در دو طرف از خط استوا فاصله مساوی دارند. به همین ترتیب، عرض‌های جغرافیایی مناطق مدارگان با مقدار تقریبی زاویه انحراف محوری زمین برابر است. زاویه انحراف محوری زمین، عمدتاً به دلیل تأثیر ماه، کاملاً ثابت نیست، اما حدود مناطق مدارگانی (حارّه‌ای) یک قرارداد جغرافیایی است و اختلاف آنها با عرض‌های جغرافیایی واقعی بسیار اندک است.
از مهم‌ترین آثار تاریخی این استان «مسجد العمری» است. بنای این مسجد به دوران عمر بن الخطاب بر می‌گردد. همچنین به نام (والدار البیضاء) نسبتاً به: «البیضاء بنت شمر برعش نیز نامیده می‌شود»، از بناهای تاریخی دیگر این استان از «مدرسهٔ النظاریه» که بنام (المشّنة) معروف است می‌توان نام برد. این بنا در قرن دهم هجری قمری توسط الامیر: «جمال الدین محمد بن محمد بن معان النظاری یکی از رجالات دولت الظافریه» بنا نهاده شده‌است. شهرستان اب در دوران قدیم از چهار جانب دیوار بند بوده‌است ودارای پنج دروازه بوده‌است: باب الکبیر، باب الراکزه، باب النصر، باب سُنبل، وباب الجدید.
«وَ لَقَدْ جَعَلْنا فِی السَّماءِ بُرُوجاً» ای خلقنا فیها بروجا و هی اثنی عشر برجا: الحمل و الثّور و الجوزاء و السّرطان و الاسد و السنبله و المیزان و العقرب و القوس و الجدی و الدّلو و الحوت، فهذه البروج کواکب شدّت بفلک السّماء یدور بها دوران الرّحی و تنزلها الشّمس و القمر و الکواکب السیارة، و قیل انّ الفلک قسم اثنی عشر قسما کلّ قسم منها سمّی برجا و لقب کلّ برج ببعض الکواکب الّتی فی ذلک القسم کالحمل و الثّور الی التّمام و اشتقاقه من البروج و هو الظّهور. و قیل البروج قصور فی السّماء، و قیل نجوم السّماء ثلاثة اقسام: قسم منها سیّارة و قسم منها رجوم لدحور الشّیاطین، و قسم منها هو القطب الّذی یدور علیه الفلک ثابت، «وَ زَیَّنَّاها» یعنی السّماء، و قیل البروج، «لِلنَّاظِرِینَ» الیها و المعتبرین بها و المستدلّین علی توحید صانعها.
فقال یاقوم اعملوا علی مکانتکم انی عامل فسوف تعلمون و شرع فی الامر مشمرا عن ساقی الجهد لایخاف لومه لائم و لا یبالی بطعن طاعن حتی روج النظام الجدید و اسس اساس السعید و حاربوا جموع الروس فردو اشدهم و فلو احدهم و هرعوا الی قتالهم و ثبتوا عند صیالهم و ناجزو اکرادا لبلباس و احفاد الخناس فهموا علیهم و انحدروا الیهم و قتلوا لصوصهم و شرارهم و اورثوا ارضهم و دیارهم ثم توجهوا تلقاء بلادالارمنیه و انهزمت عنهم جنودالرومیه فسار ذکرهم شرقا و غربا و ملئواالقوب خوفا و رعبا و اشتاق الی تتبع نظامهم و التقوم بقوامهم اکثر کماه العصر و ولاه کل مصر فشهدت بحسنناالضرات و طلبوا التعلم مناکرات و مرات و اکثر وافیه وجدا و طلبا بعد ما زعموه لهوا فنام کل من لام و غذر کل من عذل و بهت الذی کفر وعرفنا کل من انکر و الحمدلله الذی هدانا لهذا و ماکنا لنتهدی لاولا ان هدینا الله.
قال ابن عباس سألت رسول اللَّه (ص) عن قوله: «وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ» قال هو الجدی یا بن عبّاس علیه قبلتکم و به تهتدون فی برّکم و بحرکم.
کَالْمُهْلِ و هو النحاس المذاب و الصفر المذاب، و قیل هو دردی الزیت اسود، و عرض علی ابی بکر الصدیق حین احتضر، ثوبا حبرة لیکفن فیهما، فقال کفنونی فی ثوبیّ هذین یعنی اللذین علی جسده فانما هما للمهل یعنی للصدید و ما یسیل من البدن، و الحی اولی بالجدید من المیت یَغْلِی فِی الْبُطُونِ قرأ ابن کثیر و حفص بالیاء جعلوا الفعل للمهل، و قرأ الآخرون بالتاء لتأنیث الشجرة، کَغَلْیِ الْحَمِیمِ یعنی کالماء الحارّ اذا اشتد غلیانه.
«وَ عَلاماتٍ» العلامة صورة یعلم بها المعنی من خطّ او لفظ او اشارة او هیأة و المراد بها ها هنا معالم الطّرق و هی الجبال، و تقدیر الکلام: القی فی الارض رواسی لئلّا تمید و لتکون علامات لطرقکم بالنّهار و ادلّته، ثمّ ذکر ادلّة اللّیل فقال: «وَ بِالنَّجْمِ» یعنی بجمیع النّجوم، «هُمْ یَهْتَدُونَ» باللّیل الی الطّرق و القبلة فی البرّ و البحر. قال اهل اللّغة: النّجم و النّجوم فی معنی واحد کما تقول کثر الدّرهم فی ایدی النّاس و کثرت الدّراهم. و قیل المراد بالنّجم ها هنا القطب و هو النّجم الصّغیر الّذی تدور علیه رحی بنات النّعش الصّغری فی جوف مجری بنات النّعش الکبری امام مهبّ الشّمال. و قیل هو الجدی و هو السّابع من بنات النّعش الصّغری و الفرقدان الاوّلان منها و لیس بالجدی الّذی هو المنزل و بعضهم یصغّر هذا فیقول جدیّ.
از سوی دیگر خورشید بر روی دایرةالبروج از دو نقطه مقابل هم عبور می‌کند که بیشترین انحراف زاویه‌ای از استوای سماوی را دارند: ابتدا رأس‌السرطان در نیمه شمالی آسمان و سپس رأس‌الجدی در نیمه جنوبی آسمان. این دو نقطه به ترتیب، نقطه انقلاب تابستانی و نقطه انقلاب زمستانی نامیده شده‌اند.
وَ نَراهُ قَرِیباً من الفهوم ممکنا. و الرّؤیة هاهنا بمعنی العلم، و قیل: انّهم یرونه بعیدا ای بطیئا وقوعه و نراه قریبا ای سریعا وقوعه لانّ ما هو آت قریب، هذا کقوله «وَ یَقْذِفُونَ بِالْغَیْبِ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ». ثمّ وصف الیوم فقال: یَوْمَ تَکُونُ السَّماءُ کَالْمُهْلِ المهل علی معان منها ما یسیل من القرح من صدید او قیح و هو فی قول ابی بکر الصدیق حین اتی بحبرتین و قد احتضر قال: ادفنونی فی ثوبیّ هذین انّما هما للمهل و ردّ الحبرتین و قال: الحیّ اولی بالجدید من المیّت و المهل المذاب من فضّة او نحاس او صفر و ما اشبهها و المهل دردیّ الزّیت و عکره سمّی بذلک لانّه یسیل العکر لثخانته علی مهل و علی المعنیین الاخیرین تأویل الآیة فالسّماء الیوم خضراء و هی تتلوّن یوم القیامة فتکون وردة کالدّهان فتکون الوانا من الفزع کتلوّن الانسان للفزع ثمّ تشقّق و تنفطر و تمور مورا و تسیر سیرا.
مدارگان یا منطقه حارّه بین مدارهای رأس‌السرطان و رأس‌الجدی قرار دارد. مدارگان هم‌جوار خط استوا است و هر روز خورشید بر روی یکی از مدارهای این ناحیه به‌طور مستقیم می‌تابد و بالای سر ناظر زمینی قرار می‌گیرد. این مناطق در میان دو منطقه معتدله نیم‌کره‌های شمالی و جنوبی قرار دارند. مناطق مدارگانی شمالی میان خط استوا و مدار رأس‌السرطان و مناطق مدارگانی جنوبی میان خط استوا و مدار رأس‌الجدی واقع شده‌اند.
قال السدّی: «وَ بِالنَّجْمِ» یعنی بالثّریّا و بنات النّعش و الجدی و الفرقدین، «هم تهتدون» الی الطرق و القبلة. و قال قتاده: انّما خلق اللَّه النّجوم لثلاثة أشیاء: زینة للسّماء، و معالم للطّرق، و رجوما للشّیاطین فمن قال غیر هذا فقد قال رأیه ای اخطأ رأیه و تکلّف مالا علم له به.
آن روز که این آیت آمد. جماعتی از یاران گفتند یا رسول اللَّه هذا الکرسی وسع السماوات و الارض فکیف بالعرش؟ فانزل اللَّه عز و جل ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ و درست از ابن عباس که گفت الکرسی موضع قدمیه، و العرش لا یقدر قدره احد و روی عمارة بن عمیر عن ابی موسی قال الکرسی موضع القدمین و له اطیط کاطیط الرجل. و عن محمد بن جبیر بن مطعم عن ابیه قال قام اعرابی الی النبی صلّی اللَّه علیه و آله و سلم فقال یا رسول اللَّه اجدبت بلادنا و هلکت مواشینا فادع اللَّه لنا یغثنا و اشفع لنا الی ربک و لیشفع ربنا الیک. قال ویلک هذا شفعت لک الی ربی فمن ذا یشفع ربنا الیه؟ سبحان اللَّه لا اله الا اللَّه العظیم وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فهو یئط لعظمته و جلاله کما تئط الرحل الجدید.
بارتولد می‌گوید: درحالی که جغرافی دانان از یک شهر به نام سرای بحث می‌کنند که در روی سکه‌هایی که پیدا شده کلمه «سرای الجدید» دیده می‌شود (یعنی این سکه‌های خانان آلتین اردو در شهر سرای الجدید ضرب شده‌است). تاریخ قدیمی‌ترین سکه‌ها ۷۱۰ق/۱۳۱۰م است. تنها مؤلف قدیم که از سرای الجدید نام برده، شمس‌الدین شجاعی مصری است که ابن‌قاضی شهبه از او نقل کرده‌است (دائرةالمعارف اسلام، اول، ذیل سرای): بنابراین گفتار، ازبک‌خان در سرای الجدید وفات یافته‌است (۷۴۳ق/۱۳۴۲م).
مدارگان به‌عنوان منطقه‌ای میان مدار رأس‌السرطان در نیم‌کره شمالی در عرض جغرافیایی ۲۳°۲۶′۱۰٫۰″ (یا ۲۳٫۴۳۶۱۱°) شمالی و مدار رأس‌الجدی در نیم‌کره جنوبی در عرض جغرافیایی ۲۳°۲۶′۱۰٫۰″ (یا ۲۳٫۴۳۶۱۱°) جنوبی تعریف می‌شود. این عرض‌های جغرافیایی مطابق با انحراف محوری زمین است.
بالعربی الجدید مقولة شبهنی اولیء بغداد