اکراه

زاهدِ ظاهرپرست از حالِ ما آگاه نیست در حقِ ما هر چه گوید جایِ هیچ اکراه نیست

پس از مرگ محمد وی از بیعت با ابوبکر خودداری کرد، اما سرانجام با اکراه بیعت کرد. او از یاران نزدیک علی بود و در مراسم تشییع فاطمه شرکت داشت.

وی در کنگره مخالفان عثمانی ۱۹۰۲ در پاریس با درخواست‌های شاهزاده صباح الدین برای انقلاب و مداخله اروپا در امپراتوری عثمانی مخالفت کرد. در دومین کنگره مخالفان عثمانی ۱۹۰۷، در ابتدا با اکراه از استفاده از خشونت برای برکناری سلطان عثمانی حمایت اما بعداً نظر خود را مخالف آن کرد.

تابستانِ ۱۳۹۶ محمّد رحمانیان، با اجازه‌ای که بیضایی به اکراه داد، فیلم-تئاتری بر اساسِ این فیلم‌نامه در تالارِ وحدت نمایش داد.

زحسن عهد تو مشکل که لوح خواب وخیال شود نگاشته از شکلهای اکراهی

راوی ماجرا مرد ثروتمند آمریکایی به نام جرولینگ است که خود را با مطالعه و بررسی شخصی حیات وحش جزایر کرگولن سرگرم نموده بودو حال در پی راهی برای بازگشت به آمریکا بود. هالبران یکی از نخستین کشتی‌هایی است که وارد کرگولن شده و کاپیتان لن گای با اکراه موافقت می‌کند که جرولینگ را به عنوان مسافر پذیرفته و تا جزایر تریستان دا کونا برساند.

بنور کلی مانی همی ، که سجده برند بطوع پیش تو ارواح خلق بی اکراه

در این کتاب مدینه فاضله را روستایی کوهستانی معرفی می‌کند، سرزمین کوچک با جمعیت اندک که در آن ماشین‌های وجود دارد که چندین برابر انسان‌ها کار می‌کنند. اما مردم از آن‌ها استفاده نمی‌کنند و نمی‌خواهند که به جای دیگر مهاجرت کند. در این سرزمین وسیله نقلیه فراوان است اما کسی مایل به راندن آن نیست. جنگ‌افزار جنگی فراوان است ولی کسی حاضر به استفاده از آن نیست. در واقع مردم روستا می‌خواهند با صلح و صفا زندگی کنند؛ بنابراین دیگر محلی برای جنگ و نزاع وجود ندارد. در این کتاب آمده‌است «اسلحه هر چند زیبا است ولی وسیله‌ای مورد اکراه است و باید از آن دوری کرد.»

آن روز که آن روز مبیناد دگر کس حقا که دم صبح به اکراه برآمد

رست چون موی سیه، موی سپید چه خبر داشت که دارند اکراه

سید حسین مدرسی طباطبایی در بررسی خود نشان می‌دهد که این روایت‌ها موثق هستند و نمایانگر مقام و منزلت اصحاب محمد هستند و به رغم اکراه شیعیان از بیانشان به هیچ عنوان نمی‌توان آنها را نادیده گرفت. رسول جعفریان به یک دلیل روایاتی که در باب تفاوت‌های مصحف ابن مسعود با قرآن فعلی نقل شده‌اند را نادرست می‌داند:

اشرف غنی اعطای رتبه مارشالی به عبدالرشید دوستم را به اکراه پذیرفت و آن را براساس مصلحت پذیری دانست نه شایسته سالاری؛ او در مراسم اعطای این رتبه که در سلسه مراتب نظامی افغانستان بالاترین رتبه نظامی شناخته می‌شود، شرکت نکرد.

عشق ورزی ارادت دل ماست عشق جانم نه کار اکراهست

به گفته کوپر، بر اساس گزارشی که وزیر دفاع براون به کارتر داده‌است، سپهبد امیرحسین ربیعی، فرماندهٔ نیروی هوایی ایران، در بیست و دوم دی ماه به هایزر اطلاع داده‌است که نیروهای نظامی برنامه دارند تا پس از خروج شاه کنترل اوضاع را در دست بگیرند، اما ژنرال هایزر به شدت آنان را از این تصمیم برحذر داشته‌است. در گزارش براون آمده‌است که «نظامیان را به پشتیبانی قاطع از بختیار برای تشکیل یک دولت واقعی و تلاش در بازگرداندن نظم به کشور فرا می‌خواند. ربیعی با اکراه این طرح را می‌پذیرد».

اکراه در صورت وجود شرایطی موجب معافیت شخص از کیفر می‌شود، در نظام حقوقی ایران این شرایط این‌گونه قالب‌بندی شده‌اند:

یک جرعه آب خواست به هفتاد جان و باز اکراه هم نداشت به دل زان گران خری

ولی چه چاره که این باده را از این ساقی بطوع اگر نستانی دهند با اکراه

ماده ۲۰۲ قانون مدنی اکراه را این‌گونه تعریف کرده است: «اکراه به اعمالی حاصل می‌شود که مؤثر در شخص باشعوری بوده و او را نسبت به جان یا مال یا آبروی خود تهدید کند، به نحوی که عادتاً قابل تحمل نباشد. در مورد اعمال اکراه‌آمیز سن و شخصیت و اخلاق و مرد یا زن بودن شخص باید در نظر گرفته شود»

خادم او ز سرشوق جهان بی منت چاکر او زبن گوش فلک بی اکراه

صفت قومی است که پیوسته بر درگاه اللَّه در مقام خدمت باشند، بوقت نماز نهاد ایشان بکلّیت عین تعظیم گردد و از خجل گناه همواره با سوز و حسرت باشند. یکی از بزرگان دین گفته: فرمانهای اللَّه بزرگ باید داشت، نه پیدا که قرب اللَّه در کدام فرمانست و از منهیّات جمله پرهیز باید کرد، نه پیدا که بعد اللَّه در کدام نهی است. و گفته‌اند: فرمان اللَّه بکار داشتن از دو وجه است: یکی بحکم عبودیّت، یکی بحکم محبّت، و حکم محبّت برتر است از حکم عبودیّت، زیرا که محبّ پیوسته در آرزوی آن باشد که دوست او را خدمتی فرماید، پس خدمت وی همه اختیاری بود، هیچ اکراهی در ان نه، منّت پذیرد و هیچ منّت بر نهادن و گوش بمکافات داشتن نه. باز خدمتی که از روی عبودیّت رود در ان هم اختیار بود هم اکراه هم ثواب جوید هم مکافات طلبد، این مقام عابدان است و عامّه مؤمنان و آن صفت عارفان است و منزلت صدّیقان، هرگز کی برابر باشد این بنعمت قانع شده و از راز ولی نعمت باز مانده و آن بحضرت رسیده و در مشاهده دوست بیاسوده؟