زیرپایه

زیرپایه

معنی کلمه زیرپایه در دانشنامه عمومی

در تئوری موسیقی، زیرپایه یا زیرتونیک ( ترکیبی از «زیر» و واژهٔ فرانسوی tonic ) حاصل پایین آوردن هفتمین درجه در گام دیاتونیک به اندازهٔ نیم پرده است.
زیرپایه، که به نام «نت رهنمون» نیز شناخته می شود، درجه هفتم گام است. این نت یک پرده پایین تر از تونیک ( درجه اول گام ) قرار دارد و تمایل قوی به حرکت به سمت تونیک و حل شدن در آن دارد.
زیرپایه یکی از نت های مهم در موسیقی است که نقش های مختلفی را ایفا می کند. این نت می تواند تنش، کشش، تنوع و حس فرود را به موسیقی اضافه کند.
در گام کوچک طبیعی مینور، زیرپایه دیاتونیک است و روی درجه هفتم گام قرار می گیرد. در گام بزرگ ماژور، زیرپایه وجود ندارد، زیرا درجه هفتم گام در آن یک سپتیم بزرگ بالاتر از تونیک است. استفاده از زیرپایه در موسیقی کلاسیک ماژور نادر است، اما در جاز رایج است.
• ایجاد تنش و کشش: زیرپایه به دلیل فاصله یک پرده ای و تمایل به حرکت به سمت تونیک، حس تنش و کشش را در موسیقی ایجاد می کند.
• ایجاد حس فرود: هنگامی که زیرپایه به سمت تونیک حل می شود، حس فرود و آرامش به وجود می آید.
• ایجاد تنوع: زیرپایه به عنوان یک نت غیرآکورد، می تواند تنوع و رنگ آمیزی به موسیقی اضافه کند.
در آکوردها: زیرپایه می تواند به عنوان پایه آکورد هفتم ( آکورد با فاصله یک پرده و پنجم از تونیک ) یا آکورد هفتم کاسته ( آکورد با فاصله یک پرده، سوم کوچک و پنجم از تونیک ) استفاده شود. در ملودی: زیرپایه می تواند به عنوان نقطه اوج ملودی قبل از فرود به تونیک استفاده شود. در کادانس: زیرپایه به طور معمول در کادانس های کامل و ناقص به کار می رود.
مثال: در گام دو ماژور، نت سی زیرپایه است. آکورد هفتم سی ( C7 ) و آکورد هفتم کاسته سی ( Cm7 ) دو نمونه از آکوردهایی هستند که از زیرپایه استفاده می کنند.

جملاتی از کاربرد کلمه زیرپایه

در آواز بیات ترک، نت شاهد و نت خاتمه هر دو بر درجهٔ سوم شور قرار دارد. نت آغاز و نت ایست بیات ترک نیز بر نت زیرپایهٔ شور (یک درجه پایین‌تر از نت پایهٔ شور و یک چهارم درست پایین‌تر از نت شاهد بیات ترک) قرار دارد. از آنجا که نت آغاز و نت شاهد بیات ترک یکی هستند (درجهٔ سوم شور)، روح‌الله خالقی معتقد است که بیات ترک را می‌توان حاصل «تغییر نت پایه» در دستگاه شور دانست. همچنین در بیات ترک ممکن است که فرود نهایی نیز به نت خاتمه (نت پایهٔ شور) برگشت نکند و در همان نت شاهد پایان یابد؛ در مقایسه، آواز ابوعطا همیشه به نت پایهٔ شور فرود می‌کند و حتی در خلال اجرای آواز نیز بارها به نت پایهٔ شور اشاره می‌کند.
در آواز بیات ترک، نت شاهد و نت خاتمه هر دو بر درجهٔ سوم شور قرار دارد. نت آغاز و نت ایست بیات ترک نیز بر نت زیرپایهٔ شور (یک درجه پایین‌تر از نت پایهٔ شور و یک چهارم درست پایین‌تر از نت شاهد بیات ترک) قرار دارد. از آنجا که نت آغاز و نت شاهد بیات ترک یکی هستند (درجهٔ سوم شور)، روح‌الله خالقی معتقد است که بیات ترک را می‌توان حاصل «تغییر نت‌پایه» در دستگاه شور دانست. همچنین در بیات ترک ممکن است که فرود نهایی نیز به نت خاتمه (نت پایهٔ شور) برگشت نکند و در همان نت شاهد پایان یابد؛ در مقایسه، آواز ابوعطا همیشه به نت پایهٔ شور فرود می‌کند و حتی در خلال اجرای آواز نیز بارها به نت پایهٔ شور اشاره می‌کند.