معنی کلمه اختصار در لغت نامه دهخدا
پیش تو آمدی و نکردی ، بجان تو
بر شعر مرثیت که فرستاد، اختصار.عبدالواسع جبلی.در غیاث اللغات آمده : اختصار باصطلاح اهل معانی ، سخن را قلیل اللفظ و کثیرالمعنی آوردن واین بهتر است و اقتصار ضد این است و آن بد است. و مؤلف کشاف اصطلاحات الفنون آرد: اختصار، با صاد مهمله ، نزد برخی از اهل عربیت مرادفست با ایجاز. و پاره ای گفته اند اخص از ایجاز است زیرا خصوصیت اختصار بواسطه حذف جمله باشد بخلاف ایجاز. و نزد سکّاکی ایجاز نسبت بسوی متعارف است و اختصار نسبت بمقتضی مقام و شرح آن ضمن معنی ایجاز بیاید. عبدالعلی بیرجندی در حاشیه شرح ملخص گوید: ایجاز بیان معنی مقصود باشد بکمترین الفاظی که ممکن است بدون حذف. ولی اختصار عبارت است از حذف با قرینه ای که دلالت بر محذوف کند. و اقتصار عبارت است از حذفی که نه بر طریق اختصار باشد. و گاهی اختصار را در مقابل و مرادف ایجاز قرار دهند و استعمال کنند - انتهی. و گاه مراد از اختصار حذف با دلیل و از اقتصار حذف بدون دلیل باشد، چنانکه در ضمن معنی حذف بیان شده. بنابراین اختصار اعم از تعریف بیرجندی است. زیرا آن شامل حذفیست که دارای قرینه هست اما دلالت بر خصوصیات محذوف نکند، بخلاف گفتار بیرجندی. و در پاره ای از حواشی بر ضوء بیانی شده که حاصل آن این است که اقتصار ترک پاره ای از کلمات است بنحوی که گوئی اصلاً چیزی ترک نشده ، مانند ترک فاعل در فعل مجهول. و بعبارة اخری حذف از لفظ و نیت با یکدیگر باشد. و حذف با بودن محذوف غیر مراد است و بنابراین گفته اند که : اقتصار بر یکی از دو مفعول باب «علمت » جایز نیست. زیرا حذف یکی از دو مفعول باب مزبور از لفظ جائز است نه از معنی ، چنانکه در این آیه مبارکه : و لاتحسبن الذین قتلوا فی سبیل اﷲ امواتاً ( قرآن 169/3 ). ای لاتحسبن الذین قتلوا انفسهم امواتاً. و اختصار ترک پاره ای از کلماتست از حیث صورت و نه از روی حقیقت. و تعبیر میشود از آن بحذف از لفظ بدون نیت. و بحذف با بودن محذوف مراد. و در شرح هدایة نحو در خطبه گوید: اختصار کمی لفظ و معنی است. و برخی گفته اند: اختصار مختص به الفاظِ میباشد. دیگری گوید: اختصار حذف با دلیل است. دیگری گفته : حذف از لفظ است بدون نیت. دیگری گفته : کمی الفاظ و فزونی معانی است. و اقتصار عکس آن باشد در تمام تعریفات مذکوره - انتهی. و در حاشیه منقوله از شرح هدایة گفته است : اینکه در شرح هدایة گفته اقتصار در تمام تعریفات مذکور عکس اختصار است بیانش این است که در تعریف اول ، اقتصار کمی لفظ و کثرت معانی. و در تعریف دوم ، اقتصار غیرمختص بالفاظ است. و در تعریف سوم ، اقتصار حذف بدون دلیل است. ودر تعریف چهارم ، اقتصار حذف از لفظ و نیت با هم است. و در تعریف پنجم ، اقتصار افزونی الفاظ و کمی معانی است. پس در تمامی تعریفات عکس اختصار است : و هم در آن جانب ایجاز و اختصار بغایت رسانیده آید. ( کلیله و دمنه ).