اجتهاد

وی پس از دریافت اجازه اجتهاد از عبدالکریم حائری یزدی و محمد حجت کوه‌کمری، به حوزهٔ نجف مهاجرت کرد.

موج دوم مصارف در دوره مغول شکل گرفت که حلی از اصطلاح مجتهد استفاده کرد که فرمان را بر اساس استدلال‌های معتبر دین استنباط می‌کند. حلی از اجتهاد به معنای استدلال انضباطی بر اساس شریعت بود. وی با توسعه اصول اصول هنجارهای قانونی و منطقی تری را معرفی کرد که معنای اصول را فراتر از چهار اصل منابع شریعت گسترش داد.

درختی که بیخ محکم ندارد شاخ خرم نیارد. رونق دین حنیف برواج شرع شریف است و رواج آن بقوت بازوی جهاد و قدرت نیروی اجتهاد غازیان عرصه دین و عالمان علم یقین که عاشق رضای خدا باشند و سالک طریق هدی، ذوق طاعت یابند، شوق معرفت شناسند، سبق از ذکر حق گیرند، ورق از فکر خود شویند. درس بندگی خوانند ودهند، سر در راه دین گیرند و نهند، چنان که از آغاز کار جهان که پیغمبران پاک روان پایه بعثت گرفتند و آئین دعوت نهادند، هیچ گاه رتبه قرب حق عزوجل بی شرکت علم و عمل مقدور نگردید و اجرای احکام دین بی زحمت مجاهده مشاهده نیفتاد.

حق‌شناس اجازه اجتهاد خود را از افرادی چون سید محمد حجت کوه‌کمری، عبدالنبی عراقی و محمدعلی شاه‌آبادی دریافت کرد و افزون بر زبان عربی به زبان‌های فرانسه و انگلیسی هم مسلط بود.

بسیار سعی کردم و بسیار اجتهاد عشقست هر چه هست،دگر هرچه هست باد

«وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنِی آدَمَ» انّما قال کرّمنا بنی آدم و لم یقل المؤمنین و لا العابدین و لا اصحاب الاجتهاد تقدیسا للتّکریم من ان یکون مقابلا بفعل او معلّلا بوفاق و امر او مسببا باستحقاق بوجه. کرامت و لطف خود با بندگان در اعمال و اجتهاد ایشان نه بست تا بدانی که نواخت او جلّ جلاله بی علّتست و تکریم او بی عوض، بخواست خود نوازد نه طاعت بندگان، بفضل خود عطا دهد نه بجهد ایشان، بنده که کرامت حق یافت نه از آن یافت که طاعت داشت، بلکه طاعت از آن داشت که کرامت حق یافت، و نه دعاء بنده حق را بر اجابت داشت بلکه اجابت حق بنده را بر دعا داشت، و بنده که حق را یافت نه از طلب یافت که طلب از یافتن یافت، «و حملنا هم فی البر و البحر» حمل هو فعل من لم یکن و حمل هو فضل من لم یزل.

«الْحَمْدُ لِلَّهِ» حمد نفسه بنفسه حین علم عجز الخلق عن بلوغ حمده، خداوند ذو الجلال قادر بر کمال، مفضّل بانوال، سزاوار ثناء خویش، شکر کننده عطاء خویش، ستایش خود خود می‌کند و ثناء خود خود میگوید که عزت خود خود شناسد و عظمت و جبروت خود خود داند، متعزّز بجلال خویش، متقدّس بکمال خویش، متکبّر بکبریاء خویش، آب و خاک بوصف او کی رسد، لم یکن ثمّ کان، قدر وی چه داند، صفت حدثان در برابر صفت وی چون آید، نبود پس بود نیست است، از نیست معرفت هست کی آید، ربّ العزّه بفضل و کرم خود خلق را در وجود آورد و کسوت فطرت پوشانید، و ایشان را پرورش داد و از بلاها نگه داشت، طاعات با تقصیر قبول کرد و جور و جفای ایشان بپرده فضل بپوشید، توفیق طاعت ارزانی داشت و دل را بایمان و معرفت بیاراست، چون دانست که ایشان از گزارد شکر این نعمت عاجزاند، فضل و کرم خود پیدا کرد و لسان لطف نیابت مفلسان و عاجزان بداشت و خود را حمد آورد، گفت: «الْحَمْدُ لِلَّهِ»، در راه محبّت دوستان را نیابت داشتن شرط دوستی است، گفت آن نعمتها که دادم همه بی تو دادم و قسمت بی تو کردم، چنانک بی تو قسمت کردم بی تو حمد آوردم، و بحکم دوستی ترا نیابت داشتم تا احسان و انعام خود بر تو تمام کردم، «الَّذِی أَنْزَلَ عَلی‌ عَبْدِهِ الْکِتابَ» الّذی اشارتست، انزل علی عبده الکتاب عبارتست، اشارت نصیب ارواحست و عبارت نصیب اشباح، ارواح در سماع «الَّذِی» بنشاط آمد طرب کرد، اشباح در سماع «أَنْزَلَ عَلی‌ عَبْدِهِ الْکِتابَ» در اجتهاد آمد راه طلب گرفت، درین آیت هم تخصیص مصطفی است خاتم پیغمبران و هم تعظیم قرآن است کلام رحمن، اگر مصطفی است امان زمین است و زین آسمان، ور قرآن است یادگار دل مؤمنانست و انس جان عارفان.

از آنجایی که بعضی از فرق اسلامی به علت ناآشنایی با فقه امامیه، آن را به کمی تفریعات فقهی منتسب و آن را تحقیر نموده و فقهای شیعه را به علت نفی قیاس و اجتهاد، اهل حاشیه و ناقض نظریات سایر مذاهب دانسته‌اند، شیخ طوسی تصمیم به نوشتن کتاب «المبسوط» گرفته‌است.

سید حسن اجتهادی (زادهٔ ۳ دی ۱۳۲۵ در کازرون – درگذشتهٔ ۸ خرداد ۱۳۹۷ در شیراز) شاعر و ادیب معاصر ایرانی بود.

اجتهاد اندر زمان انحطاط قوم را برهم همی پیچد بساط

ازوی روایت آرند که گفت: «العِلمُ بحرکاتِ القلوب فی مطالَعَةِ الغُیوبِ أشرفُ من العملِ بحرکاتِ الجوارح.» آن کس که به حرکات دل اند رمحل غیب عالم بود بهتر از آن که به حرکات جوارح عامل بود. مراد اندر این آن است که: علم محل کمال است و جهد محل طلب و علم اندر پیشگاه بهتر از آن که جهد بر درگاه؛ که علم مرد را به درجهٔ کمال رساند و جهد از درگاه اندر نگذراند و به‌حقیقت علم بزرگ‌تر از عمل بود؛ از آن که خداوند تعالی را به علم توان شناخت و به عمل اندر نتوان یافت و اگر به عمل بی علم بدو راه باشدی، نصاری و رهبانان اندر شدت اجتهادشان اندر مشاهده‌اندی و مؤمنان عاصی اندر مغایبه. پس عمل صفت بنده است و علم صفت خداوند، تعالی.

شتاب: سرعت سیر را گویند، بی‌شعور به معرفت دقایق و مقامات و این سیر گاه به حکم جذبه باشد و گاه به حکم اجتهاد سالک، در اعمال و ریاضات و عبادات و تصفیه.

و عن حیان بن عطیة قال: الشمس و القمر و النجوم فی فلک بین السماء و الارض تدور. گفته‌اند: چهار چیز در عالم یگانه است و آثار ایشان بهمه عالم رسیده، آفتاب یکی و ماه یکی و نور ایشان بهمه عالم رسیده، این دلیل است که اللَّه جلّ جلاله یکی و قدرت و رحمت وی بهمه عالم رسیده، و به قال اللَّه عزّ و جلّ. وَ هُوَ عَلی‌ کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ وَ رَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ‌ءٍ. و گفته‌اند: ستارگان آسمان دو قسم‌اند قسمی بر آفتاب گذر کنند و از وی روشنایی گیرند و قسمی آفتاب بر ایشان گذر کند و ایشان را روشنایی دهد. از روی اشارت میگوید: مؤمنان دو گروه‌اند گروهی بدرگاه شوند بجهد و اجتهاد تا نور هدایت یابند لقوله تعالی: وَ الَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا و گروهی آنند که عنایت ازلی بر ایشان گذر کند و ایشان را نور معرفت دهد لقوله: أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلی‌ نُورٍ مِنْ رَبِّهِ.

کتاب المکاسب المحرمه یا مکاسب محرمه، به‌طور مخفف مکاسب، اثر مرتضی انصاری یکی از کتب مهم سطوح عالی حوزه‌های علمیه شیعه است، که در فقه جعفری به ویژه در بخش معاملات، بحث‌های استدلالی اجتهادی فقهی مطرح می‌کند. مباحث آن سه بخش عمده دارد: مکاسب محرمه، بیع، خیارات و مباحث متفرقه. این کتاب در کنار کفایة الاصول آخوند خراسانی، یکی از دو ماده امتحانی مجلس خبرگان رهبری است. تا کنون این کتاب چند بار چاپ شده‌است.

صبح آخر محضرت بهر طلوع مهر جود پایه اول ز معراج کمالت اجتهاد

اجتهاد مشروع؛ عبارت است از اجتهادی که بر اساس ادلهٔ استنباط احکام (قرآن و سنّت (که سنت عبارت است قول و فعل و تقریر پیشوایان اسلام) و عقل و اجماع) باشد و مجتهد از خودش نظری شخصی و دلخواه نمی‌دهد.

سید محمدصادق حسینی روحانی (۲۴ تیر ۱۳۰۵ – ۲۵ آذر ۱۴۰۱) از مراجع تقلید شیعه اهل ایران بود. او در سن ۱۴ سالگی به درجه اجتهاد رسید و از شاگردان مشهور سید ابوالقاسم خویی به‌شمار می‌رفت. او تا آخر عمرش در قم اقامت داشت. روحانی پس از مخالفت با معرفی حسینعلی منتظری به قائم مقامی رهبر در سال ۱۳۶۴ به مدت پانزده سال در حصر خانگی به سر برد، البته این حبس حتی پس از عزل حسینعلی منتظری از قائم مقامی ادامه داشت و بیت منتظری دخالتی در این حصر خانگی نداشت.

نظرات و دیدگاههای احمد خوانساری در مجموعه شش جلدی «جامع‌المدارک فی شرح النافع» و احکام و فتواهای شرعی ایشان در کتاب توضیح‌المسائل ثبت شد. کتاب جامع‌المدارک یک دوره فقه استدلالی است که شرحی بر کتاب «النافع فی مختصرالشرایع» نوشته ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن هذلی ملقب به محقق حلی است. کتاب جامع‌المدارک بر مسایل فقهی از طریق کتاب، سنت و مدرک اجتهادی، استدلال دارد.

وی تحصیلات ابتدایی شامل فقه و اصول را نزد پدر، جد و عموی خود (سید محمد مکی) خود فرا گرفت. سپس برای تکمیل تحصیل به بروجرد رفته و از محضر درس سیدشفیع بروجردی و ملا اسدالله بروجردی بهره گرفت. در سن ۳۰ سالگی به اراک بازگشته و مشغول تدریس شد. همچنین وی به عنوان مرجعی برای دعاوی مردم شد. او برای ادامه تحصیل به عتبات عالیات رفت و یکی از فقهای عصر خود گشت. وی درجه اجتهاد خود را در بروجرد دریافت کرد.

مر ترا ای هم به دعوی مستزاد این بدستت اجتهاد و اعتقاد