ازبکستان
معنی کلمه ازبکستان در دانشنامه آزاد فارسی
اُزْبَکِستان
اُزْبَکِستان
موقعیت. جمهوری ازبکستان در آسیای میانه، جنوب و جنوب شرقی دریاچۀ آرال و میان کشورهای قزاقستان در غرب و شمال، قرقیزستان و تاجیکستان در شرق، و افغانستان و ترکمنستان در جنوب جا دارد. مساحت این کشور ۴۴۷,۴۰۰ کیلومتر مربع و شهر تاشکند پایتخت آن است.سیمای طبیعی. کشور جمهوری ازبکستان در صحرای مرکزی آسیا و در مسیر جادۀ ابریشم واقع شده است. بخش عمدۀ این کشور را صحرای قزل قوم یا دشت ماوراءالنهر تشکیل داده و نواحی جنوب شرقی را، که هم مرز با کشورهای قرقیزستان و تاجیکستان است، رشته کوه های بلندی که بخشی از کوه های آلای و تین شان محسوب می شوند و ارتفاع آن ها به ۴,۶۴۵ متر (کوه حصار در مرز تاجیکستان) می رسد فراگرفته است. صحرای تاریخی توران در شرق دریاچۀ آرال واقع است و از جنوب به صحرای قزل قوم منتهی می شود و بیابان خشک و برهوت اوست اورت، در شمال غربی کشور، تا دلتای رود آمودریا (جیحون) گسترده است. دو رودخانۀ بزرگ آسیای مرکزی، اندیجان (جیحون) و سیردریا (سیحون)، و نیز رودخانۀ زرافشان، که حوضۀ اصلی دریاچۀ آرال را تشکیل می دهند، این کشور را مشروب می کنند. مهار آب رودخانه های مزبور و استفادۀ بیش از اندازه از آب آن ها به خشک شدن و کوچک شدن دریاچۀ آرال، که روزگاری چهارمین دریاچۀ بزرگ جهان محسوب می شد، انجامیده است، آن چنان که سطح آب دریاچۀ مذکور حدود ۱۵ متر پایین رفته و مساحت آن به یک سوم وسعت پیشین کاهش یافته است. درۀ فرغانه، که بسیار حاصل خیز است، همراه با شبکه های وسیع آبیاری که بر باروری آن افزوده است، همچون زائده ای در کوهستان شرقی و به درون کشور قرقیزستان پیش رفته و شهرهای تاریخی و آباد نَمَنگان، اندیجان، و فرغانه در انتهای شرقی آن جا دارند. بلندترین نقطۀ ازبکستان، کوه حصار، با ارتفاع ۴,۶۴۵ متر است که در کوهستان های غربی و در مرز کشور تاجیکستان قرار دارد و پست ترین نقطۀ آن گودال مین بولاق واقع در صحرای قزل قوم، است که ارتفاع آن به دوازده متر زیر صفر می رسد. ازبکستان به دوازده استان و یک ایالت خودگردان داخلی قراقالپاقستان تقسیم می شود و تاشکند، اَندیجان، فِرغانِه، نَمَنگان، بُخارا، اورگنج، نوکوس، سمرقند، تِرمِذ، و خیوِه مهم ترین شهرهای آن به شمار می روند. اقلیم ازبکستان نیمه خشک با تابستان های گرم و تا اندازه ای داغ است، ولی کمبود رطوبت به تحمل پذیری آن کمک می کند. زمستان های این سرزمین سرد و خشک و آفتابی است و بهار و پاییز موسم بارندگی آن است. میانگین دمای تاشکند در دی ماه منهای یک درجۀ سانتی گراد و در تیرماه ۲۵ درجۀ سانتی گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۳۷۵ میلی متر می رسد. حدود ۲۲ درصد از اراضی این کشور پوشیده از جنگل طبیعی و مصنوعی است و جنگل کاری و توسعۀ فضای سبز ازجمله برنامه های در دست اجرای دولت ازبکستان است.
اقتصاد. شبکه های وسیع آبیاری، کشور ازبکستان را در ردیف یکی از بزرگ ترین نواحی پنبه خیز جهان جای داده است. خشک سالی های اخیر و کم شدن آب رودخانه های آمودریا و سیردریا و کوچک شدن دریاچۀ آرال تا حدی از میزان تولید پنبه کاسته و صنعت ماهی گیری را نیز در شرایط نامساعدی قرار داده است. برنج و میوه در آبادی های پراکندۀ نواحی غربی به دست می آید و تولید غلات، خاصِ همین نواحی است. ذخایر مهم اورانیوم و طلا و دیگر کانی های فلزی و زغال سنگ و نفت و گاز طبیعی از عمده ترین منابع زیرزمینی ازبکستان است. ذخایر زیرزمینی نفت این کشور ناچیز است و دو سوم از درآمد فروش پنبه برای خرید نفت و مواد نفتی اختصاص یافته است. فعالیت های صنعتی کشور ازبکستان عمدتاً بر تولید ماشین آلات کشاورزی و کود شیمیایی متمرکز است. شبکۀ راه های زمینی ازبکستان وسیع و مناسب است و فرودگاه بین المللی تاشکند ارتباط این کشور را با جهان خارج برقرار می کند. زیبایی و سبک معماری اسلامی شهرهای ازبکستان، به ویژه شهرهای سمرقند، بخارا و خیوه، گردشگران بسیاری را به این کشور جذب می کند و صنعت گردشگری آن را رفته رفته رونق می بخشد.
حکومت و سیاست. نوع حکومت کشور ازبکستان جمهوری چندحزبی با یک مجلس قانون گذاری است. رئیس جمهور هر پنج سال یک بار و با آرای عمومی برگزیده می شود و مسئولیت اجرایی و تشکیل هیئت دولت برعهدۀ اوست و مقام اجرایی نخست وزیری را نیز داراست. مجلس آن، که شورای عالی نام دارد، از ۵۰۰ عضو تشکیل شده و مدت نمایندگی آنان پنج سال است.
مردم و تاریخ. جمعیت ازبکستان حدود ۲۷,۴۴۵,۰۰۰ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن به۶۱.۳ نفر در کیلومتر مربع می رسد. رشد سالانۀ جمعیت این کشور۱.۳ درصد است و ۷۱ درصد از مردم این کشور را ازبک ها تشکیل می دهند. ۸۸ درصد از آنان مسلمان اند و ۶۰ درصدشان در روستاها به سر می برند و زبان رسمی آنان ازبکی است. میانگین امید به زندگی در ازبکستان ۶۹ سال است و ۸۹ درصد از بزرگ سالان آن باسوادند. ازبکستان از روزگار بس دور مسکون بوده است. از قرن ۶پ م تا حملۀ اسکندر مقدونی، بخشی از امپراتوری ایرانِ هخامنشی بود و با حملۀ اسکندر به ایران ، این سرزمین نیز تحت استیلای او و جانشینانش قرار گرفت. اعراب مسلمان در نیمۀ دوم قرن ۷م به ترکمنستان، که ازبکستان بخشی از آن بود، وارد شدند و فرهنگ اسلامی و زبان عربی را در آن سامان رواج دادند. سامانیان که به زبان فارسی و فرهنگ ایرانی علاقۀ وافر داشتند، در اواخر قرن ۹م بر این سرزمین استیلا یافتند و در ترویج فرهنگ ایران و زبان فارسی سخت کوشیدند. پس از حملات مرگبار و ویرانگر مغولان نوبت به تاخت وتاز امیرتیمور رسید. وی سمرقند را پایتخت خود کرد و جانشینان او در آبادانی آن کوشیدند. آخرین فرد خاندان تیموری به دست ازبک ها، که از اقوام مغول بودند، برافتاد و شیبانیان که از تیره ازبک ها بودند، بر آن نواحی مسلط شدند. حاکمان مزبور هم زمان با ظهور صفویان قدرت بسیار یافتند و با کشته شدن شیبک خان به دست شاه اسماعیل صفوی اول به خانات مختلف تجزیه شدند. دست اندازی و تجاوز روس ها به آسیای میانه از اواخر قرن ۱۸ آغاز شد و سمرقند، بخارا، و خیوه و دیگر شهرهای ازبکستان به مرور به تصرف آنان درآمد. پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷، جمهوری ترکستان، که ازبکستان بخشی از آن بود، تشکیل شد و چندی بعد به جمهوری شوروی سوسیالیستی ازبکستان که یکی از واحدهای تشکیل دهندۀ اتحاد جماهیر شوروی بود، مبدّل شد. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ازبکستان در ۳۱ اوت ۱۹۹۱ استقلال خود را اعلام کرد و در ۱۹۹۲ به عضویت سازمان ملل متحد درآمد. در اکتبر ۱۹۹۳ خط لاتینی در این کشور جانشین خط سیریلیک شد.
معنی کلمه ازبکستان در دانشنامه اسلامی
ازبکستان کشوری است در آسیای میانه که از شمال با قزاقستان، از شرق با قرقیزستان و تاجیکستان، از جنوب با افغانستان، و از غرب با ترکمنستان همسایه است. مساحت این کشور ۴۴۷۴۰۰ کیلومتر مربع است. این کشور به ۱۲ استان و یک جمهوری خودمختار به نام قره قالپاق قسمت شده و پایتخت آن تاشکند است. در این سرزمین پنج زبان رواج دارند و اقوام ساکن در آن به این زبان ها سخن می گویند: ازبکی، روسی، قزاقی، تاجیکی و تاتاری. زبان رسمی ازبکی است و خط رسمی، روسی. جمعیت این کشور حدود ۲۸ میلیون تن است که نزدیک به ۸۵ در صد آنان مسلمان هستند.
تاریخ ازبکستان
ازبکستان امروزی بیشتر منطقه تاریخی ماوراءالنهر را در برگرفته و در گذشته بخشی از ترکستان بزرگ به شمار می رفته است. پیش از ورود اسلام به ماوراءالنهر، این منطقه زیر حاکمیت پادشاهی های هخامنشی، سلوکی، کوشان ها و ساسانیان و در دوره هایی زیر سلطه اقوام ترک بود. فتح ماوراءالنهر در دوران خلافت عثمان آغاز شد و سال ها ادامه یافت. مسلمانان به بیشتر شهرهای این نواحی چند بار حمله کردند و هر بار به جای فتح کامل منطقه، به بستن پیمان و دریافت جزیه بسنده نمودند. تا پیش از قدرت یافتن سامانیان در سده سوم ق. قدرت سیاسی در ماوراءالنهر ساختاری ملوک الطوایفی داشت و شاهان محلی در قلمرو کوچک خود قدرت داشتند، هر چند خراج گزار خلافت اسلامی و تابع حکمرانان خراسان بودند. پس از سامانیان، قراخانیان، قراختاییان، خوارزمشاهیان، مغولان و تیموریان بر ماوراء النهر حاکم شدند. در سده دهم ق. شیبانیان ازبک که فرزندان شیبان پسر جوچی و از نوادگان چنگیزخان مغول بودند، بر ماوراءالنهر چیره شدند. آنان پیشتر در سیبری حاکم بودند. محمد خان شیبانی با بهره بردن از اختلاف شاهزادگان تیموری، به ماوراء النهر لشکر کشید. وی با تصرف بخارا به سال ۹۰۶ق. و سمرقند به سال ۹۰۷ق. سلطه خود را بر ماوراءالنهر تثبیت کرد و با تصرف هرات به سال ۹۱۲ق. آخرین پایگاه تیموریان را تسخیر نمود. بدین سان، با کوچ قوم ازبک شیبانی به ماوراءالنهر، نام ازبکستان برای این سرزمین رواج یافت.
← ازبکستان در دوران سلطه روسیه
سلطه محمد خان شیبانی بر ماوراءالنهر به سال ۹۰۶ق. را باید سرآغاز تاریخ حج گزاری مردم ازبکستان دانست؛ زیرا در این هنگام حج ماوراءالنهر مستقل شد و راه حج مردمان این ناحیه از راه حج ایرانیان جدا گشت. راه مسافران حج ماوراءالنهر تا پیش از غلبه ازبکان، از ایران می گذشت که همان راه اصلی خراسان بزرگ بود و شرق ایران را به غرب آن پیوند می داد. حاجیان با گذر از ری، همدان و کرمانشاه به سوی بغداد رهسپار می شدند. سپس در بغداد اقامت می کردند تا همه کاروان ها از کشورهای گوناگون گرد آیند و با هم به سوی مکه حرکت کنند. آنچه درباره تاریخ حج ماوراءالنهر پیش از سلطه شیبانیان شایان توجه است، موقعیت خاص دینی شهرهای این منطقه مانند سمرقند و بخارا است. بسیاری از دانشمندان نام آور علوم دینی از میان مردم این نواحی برخاسته اند و بخشی از زندگی علمی و روحانی این دانشوران را سفر حج تشکیل می داده است.
علمای ماوراءالنهر
...
[ویکی شیعه] ازبکستان از کشورهای آسیای مرکزی که با کشورهای افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان مرز مشترک دارد و پایتخت آن تاشکند است. همزمان با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، جمهوری ازبکستان در اول سپتامبر سال ۱۹۹۱م اعلام استقلال کرد.
شهرهای ازبکستان، از جمله سمرقند و بخارا، تا قبل از قرن حاضر از مراکز اسلامی در آسیای مرکزی و ماوراءالنهر بوده اند. در دو شهر سمرقند و کش، از نواحی دوردست خراسان بزرگ، مذهب تشیع از اواخر قرن دوم هجری به تدریج رواج یافت. فعالیت های دانشمندان بزرگ شیعه در این نواحی، حوزه علمی فعالی را در آستانه غیبت امام دوازدهم به وجود آورد. حسین بن اشکیب سمرقندی، ابوعمرو کشی و محمد بن مسعود عیاشی از رجال شیعی می باشند. بیشتر شیعیان در بخارا و سمرقند زندگی می کنند و اکثراً به زبان فارسی ـ تاجیکی صحبت می کنند. گروه دیگری نیز شیعیان آذری هستند که در زمان استالین از آذربایجان شوروی به این منطقه تبعید شدند. تعداد شیعیان در ازبکستان به درستی معلوم نیست ولی آمار آن ها را یک و نیم میلیون نفر ذکر می کنند.
جمهوری ازبکستان از کشورهای مهم آسیای مرکزی است که در موقعیت جغرافیایی ۳۷ تا۴۶ درجه عرض شمالی و۵۶ تا ۷۴ درجه طول شرقی قرار دارد.
[ویکی اهل البیت] ازبکستان در آسیای مرکزی و در میان رودخانه های آمو دریا و سیر دریا قرار گرفته، طول این کشور از شرق به غرب حدود 4/447 هزار کیلومتر مربع است.
در جلگه های وسیع که قریب دو سوم خاک ازبکستان را در بر می گیرد، منابع آبی خیلی کم است و برعکس در سلسله کوهها، منابع آبی فراوانی وجود دارد. بزرگترین دریاچه ازبکستان دریاچه آرال نام دارد. قسمت اعظم خاک ازبکستان از جلگه و بقیه از کوهها و فرورفتگی های بین کوهها تشکیل شده است.
بلندترین قله ازبکستان در سلسله جبال حصار قرار دارد به نام حضرت سلطان4643 متر ارتفاع دارد . آمودریا و سیر دریا بزرگترین رودخانه های ازبکستان یعنی قسمت های شمال و میانی آن در منطقه معتدل و قسمت غربی آن در منطقه خشک قرار گرفته است. به طور کلی ویژگی عمده آب و هوای ازبکستان اختلاف دما، مقدار کم بارندگی سالیانه و تابش زیاد آفتاب است .
ازبکستان از لحاظ اقلیمی در منطقه گرمسیر قرار گرفته است. وزش باد در دوران زمستانی معتدل و در دوران تابستان دارای بادهای استوایی است. ازبکستان یک کشور زلزله خیز بوده، زمین لرزه هایی به شدت 9ـ 8 ریشتر در این کشور رخ داده است. در خاک ازبکستان نزدیک به 3000 نوع گیاه یافت می شود که 250 نوع آن منحصر به فرد هستند. شهرهای مهم ازبکستان عبارتند از: تاشکند، سمرقند، نمنگان، اندیجان، بخارا، فرغانه و خوقند.
جمعیت ازبکستان تا پایان نیمه اول سال 1955 میلادی به 23 میلیون نفر رسید. این کشور پرجمعیت ترین کشور آسیای مرکزی است . براساس سرشماری به عمل آمده حدود 9 میلیون نفر جمعیت ازبکستان شهر نشین بوده و 14 میلیون نفر ساکن روستا هستند . در این کشور 129 ملیت مختلف ساکن هستند.
به لحاظ ترکیب سنی این کشور یکی از جوانترین جمهوری ها در بین کشورهای مشترک المنافع محسوب می شود. سرزمین فعلی ازبکستان از دوران پیش از تاریخ مسکونی بوده و تمدن های گوناگونی را به خود دیده است. اعراب در نیمه دوم قرن هفتم میلادی با فتح آسیای مرکزی اسلام و خط عربی را به میان ساکنان ناهمگون این خطه آوردند.
خط رسمی این کشور کیریل می باشد و طبق مصوبه شورای عالی جمهوری ازبکستان از سال 2000 میلادی خط لاتین به جای کیریل مورد استفاده قرار گرفته است.
موقعیت مرکزی و جمعیت این کشور موجب شده که امروزه این جمهوری نقطه ارتباطی مناسبی برای کل آسیای مرکزی باشد. ازبکستان در قلب آسیای مرکزی از لحاظ جغرافیایی در محل تقاطع اروپا در غرب و آسیا در شرق واقع شده و از شمال به روسیه و از جنوب به جهان اسلام محدود می باشد و بدینسان از موقعیت استراتژیک بسیار عمده ای برخوردار است. ازبکستان به طور مستقیم به آبهای آزاد راه ندارد.
معنی کلمه ازبکستان در ویکی واژه
جملاتی از کاربرد کلمه ازبکستان
آلمالیق (به ازبکی: Олмалиқ) شهری در ولایت تاشکند کشور ازبکستان است که در سرشماری سال ۲۰۱۴ میلادی، ۱۲۱٬۱۰۹ نفر جمعیت داشته است.آلمالیق به ترکی به معنای سیبستان است
چین و ازبکستان چند قرارداد به ارزش ۱۰ میلیارد دلار در حوزه ابتکار کمربند و جاده امضا کرده‌اند. دو کشور پیشتر نیز در اجرای طرح‌های زیربنایی با یکدیگر همکاری داشته‌اند که از جمله این طرح‌ها می‌توان به ساخت تونلی به طول ۴۷ کیلومتر در ازبکستان اشاره کرد.
آندری عبدالولی‌یف (روسی: Андрей Хакимович Абдувалиев؛ زادهٔ ۳۰ ژوئن ۱۹۶۶) پرتاب‌گر چکش سابق اهل شوروی، تاجیکستان و ازبکستان است.
در سال ۱۳۸۸ توانست با شرکت در مسابقات قهرمانی آسیایی ازبکستان به چهار مدال (۲ مدال نقره و ۲ مدال برنز) دست یابد.
اسفره نزدیک به مرز دو کشور ازبکستان (شهر فرغانه) و قرقیزستان (استان بادکَند) قرار گرفته‌است. مساحت آن ۸۳۲ کیلومتر مربع و بلندی آن از سطح دریا ۸۶۳ متر است.
اسلام در ازبکستان یک دین غالب است؛ منابع میزان مسلمانان اختلافات دارند اما در اکثریت بودن مسلمانان هیچ اختلافی نیست. بر اساس یک آمار، ۹۰ درصد جمعیت کشور را مسلمانان شکل داده‌اند. بیشتر مردم ازبکستان سنی مذهب هستند.
فارسی‌زبان در افغانستان ۲۰ میلیون تن، در تاجیکستان ۵ میلیون تن، و در ازبکستان حدود ۷ میلیون تن هستند. همچنین زبان فارسی گویش‌ورانی در هند و پاکستان نیز دارد. با توجه به رسمی بودن زبان فارسی در ایران، افغانستان و تاجیکستان و تسلط گویشوران سایر زبان‌ها به زبان فارسی به عنوان زبان دوم، روی هم‌رفته می‌توان شمار فارسی‌گویان جهان را حدود ۱۳۰ میلیون تن برآورد کرد.
آرمن باغداساروف (روسی: Армен Багдасаров؛ زادهٔ ۳۱ ژوئیهٔ ۱۹۷۲) یک جودوکا ارمنی‌تبار اهل ازبکستان است. وی نخستین مدال‌آور ازبکستان در بازی‌های المپیک پس از استقلال این کشور است.
رضا اطری در دور اول با نتیجه ۸ بر ۶ محمود جان شاوتاکوف از ازبکستان را شکست داد و در دور بعد مقابل یوکی تاکاهاشی از ژاپن با نتیجه ۵ بر ۲ شکست خورد و به گروه بازنده‌ها رفت. وی در این گروه نویسون پینای از تایلند را با نتیجه ۶ بر صفر و ضربه فنی شکست داد و به دیدار رده‌بندی رسید. اطری در دیدار رده‌بندی وزن ۵۷ کیلوگرم به مصاف کیم سانگ گون از کره جنوبی رفت و با نتیجه ۵ بر ۴ به پیروزی رسید و صاحب مدال برنز شد.
تیم ملی ایران در مسابقات انتخابی جام ملت‌های آسیای ۲۰۰۷ با کسب ۴ پیروزی و ۲ تساوی مقام نخست گروهش را با ۳ امتیاز بالاتر از کره جنوبی کسب کرد. در رقابت‌های مرحلهٔ پایانی جام ملت‌های آسیا (۲۰۰۷)، تیم ملی ایران پس از صدرنشینی در گروه با ۷ امتیاز و بالاتر ایستادن از ازبکستان و چین در مرحلهٔ گروهی، در یک چهارم پایانی با ضربات پنالتی در مقابل کرهٔ جنوبی حذف شد. او مسئولیت ناکامی را بر عهده گرفت و گفت: «در این ناکامی تمام تقصیرها متوجه من است و نباید از بازیکنان انتقاد کرد.»