ابوعلی

امین الاسلام ابوعلی فضل بن حسن طَبرِسی یا شیخ طبرسی (۵۳۲–۴۵۴ خورشیدی/۵۴۸–۴۶۸ قمری) با لقب «امین الاسلام» دانشمند و فقیه شیعه ایرانی است که کتاب‌هایی دربارهٔ علوم دینی تألیف کرده‌است.

ابوعلی مصطفی در سال ۱۹۳۸، در روستای عرابه، از توابع جنین، واقع در شمال کرانهٔ باختری به دنیا آمد. در ۱۹۵۵ به جنبش ملی‌گرای عرب پیوست و دو سال بعد، در ۱۹ سالگی به دلیل فعالیت‌های سیاسی‌اش در اردن بازداشت شد. پس از آزادی در سال ۱۹۶۱ مسئول عملیات‌های مردمی و نظامی جنبش ملی‌گرای عرب در شمال فلسطین شد.

خواجه عبدالله انصاری در طبقات الصّوفیه در شرح حال ابوعلی کاتب مصری آورده‌است: «نام وی حسن بن احمد از مهینان مشایخ است صحبت کرده با بوبکر مصری و بوعلی رودباری یگانهٔ مشایخ وقت. … از اقران رودباری است و با یعقوب ری.

نقلست که استاد گفت: روزی درویشی در خانقاه درآمد که گوشه با من پردازید تا بمیرم او را خانه پرداختیم در آنجا شد و چشم در گوشهٔ گذاشت و می‌گفت: الله الله و من پنهان گوش می‌داشتم گفت: ای ابوعلی مرا مبشول برفتم و بازآمدم او همان می‌گفت تا جان بداد کسی بطلب غسال و کرباس فرستادیم تا نگاه کردیم او را هیچ جای ندیدیم حیران فرو ماندیم گفتم این بمن نمودی خداوندا بزندگی بدیدمش و بمردگی ناپدید شد و کجا شد هاتفی آوازداد که چه جوئی کسی را که ملک الموت جست نیافت حور و قصور جستند نیافتند گفتم خداوندا او کجا رفت آواز آمد فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر.

استاد ابوعلی گفت رَحِمَهُ اللّهُ حقیقت صبر، بیرون آمدن بود از بلا برحسب شدن اندر وی چون ایّوب علیه السلام که اندر آخر آیت گفت مَسَّنِیَ الضُرُّ وَاَنْتَ اَرْحَمُ الرّاحِمینَ ادب خطاب نگاه داشت چون معارضه کردند بدانک وَاَنتَ اَرحَمُ الراحمینَ صریح نگفت اِرْحَمْنی.

ابوالفتح احمد بن علی بن هارون بن علی بن یحیی (درگذشته پس از ۳۷۷ ه‍.ق) نیز ادیب و شاعر بود. او از نزدیکان صاحب بن عباد از وزاری آل بویه بود. تاریخ درگذشت وی مشخص نیست اما از آنجا که قاضی ابوعلی مُحَسَّن بن علی تنوخی او را در سال ۳۷۷ قمری دیده و این دیدار را نقل کرده‌است، احمد بن علی دست کم تا آن زمان زیسته‌است.

ابوعلی ممشادبن سعید عُکبری گوید اسپروجی را بخویشتن دعوت کرد در قبّۀ سلیمان عَلَیْهِ السَّلامُ ویرا اجابت نکرد ابن خطّاف او را گفت خویشتن را از من کشیده میداری که اگر خواهم این قبّه بر سلیمان افکنم سلیمان عَلَیْهِ السَّلامُ او را بخواند و گفت چه آورد ترا بدین گفتار و این دلیری چرا کردی مرغ گفت یا نَبِیَّ اللّهِ هرچه عاشقان گویند بریشان نگیرند گفت راست گوئی او را عفو کرد.

استاد ابوعلی گفت صدق آن بود که از خویشتن آن نمائی که باشی یا آن باشی که نمایی.

از استاد ابوعلی شنیدم که گفت درخت خود رُسْت برگ برآرد ولیکن بار نیارد مرید همچنان بود که استاد ندیده باشد که طریقت ازو فرا گیرد هر نفسی او هوی پرست بود فرا پیش نشود.

و از استاد ابوعلی دقّاق شنیدم که یکی از پیران فرا آفتاب همی گفت آنگاه که فرو خواست شد که امروز بر هیچ اندوهگنی تافتی.

نام وی احمد بن محمد بن زیاد بن بشر بن درهم الغزی از بصره است بمکه بوده و عالم بوده و فقیه، و در وقت خویش شیخ حرم بود و بانجا برفت در سنه اربعین او احدی و اربعین «وثلثمائه» فی سنة التی توفی ابوعلی المشتولی. ابن الاعرابی را کتبست تصنیف، از این طایفه با جنید٭ صحبت کرده و با عمر و عثمان مکی و بوالحسین نوری و حسن مسوحی٭ و با بوجعفر حداد و بوالفتح حمال قریبست از طبقهٔ چهارم و از جملهٔ مشایخ است و علماء ایشان.

ابو عبدالله محمد بن حمویه جوینی (۵۳۰–۴۴۹ هجری قمری) از صوفیان اهل خراسان بود. در قرن پنجم هجری و در زمان او حیات او تصوف در خراسان بزرگ گسترش و رونق بسیاری داشت. مانند برادران غزالی، ابوحامد غزالی و احمد غزالی از اصحاب ابوعلی فارمدی بود. وی مؤسس خاندان بزرگ حموی وجد بزرگ صوفی مشهور قرن هفتم سعدالدین حمویه (متوفی ۶۵۰ هجری قمری) بود. رساله‌ای کوتاه به نام مقامات الصوفیه از او در دست است که هنوز به چاپ نرسیده‌است

و از ایشان بود ابوعلی الفُضَیْل بن عِیاض و خراسانی بود از ناحیت مرو و گویند که مولدش بسمرقند بود و بباورد بزرگ شد و وفات وی بمکه بود اندر محرّم سنه سبع و ثمانین و مائه.

از استاد ابوعلی رَحِمَهُ اللّهُ شنیدم که گفت نیکوترین چیزی که اندرین گویند آنست که گویند این طریقی است که نشاید مگر آن قوم را که خدای عَزَّوَجَلَّ مَزْبَلها بارواح ایشان روبد.

همچنین جامی در نفحات الانس در شرح حال ابوبکر الدُقّی آورده‌است: «از اقران ابوعلی رودباری بود و غیر او.»

ابوعلی محتاج یا ابوعلی چغانی بزرگ‌ترین امیر سلسله آل محتاج بود. وی در چغانیان زاده شد (ابن حوقل، ۳۹۴) و در کنار پدر رشد کرد. نخستین‌بار در ۳۱۷ق/۹۲۹م از او به عنوان امیر چغانیان یاد شده‌است. در همین سال بود که پدرش محمد ابن مظفر از سوی نصربن احمد به حکومت بلخ و طخارستان دست یافت و امارت آن دو شهر را به وی بازنهاد. سال بعد وقتی جعفر بن ابی داوود امیر خُتل بر سامانیان شورید، ابوعلی احمد به مقابله رفت و او را دستگیر کرد و به بخارا فرستاد (ابن اثیر، ۸/۲۲۲).

ابوعلی حسن بن احمد، در نامه‌ای که به صاحب بن عباد راجع‌به قلعهٔ شمیران نوشت، چنین گفت که سلاریان خانواده‌ای گمنام بودند که فقط به دلیل تسلط بر قلعهٔ شمیران و متعاقباً برقراری رابطهٔ خویشاوندی با جستانیان، به قدرت رسیدند.

از استاد ابوعلی شنیدم رَحِمَهُ اللّهُ اندر تفسیر این آیة وَعَجِلْتُ اِلَیْکَ رَبِّ لِتَرْضی مراد آن بود که بتو شتافتم از آرزوی تو بلفظ رضا بپوشید.

ابوعلی، عبدالرحیم بن علی عسقلانی شهرت‌یافته به قاضی فاضل (۱ آوریل ۱۱۳۵ - ۲۵ ژانویه ۱۲۰۰) ادیب، شاعر و قاضی شامی فلسطینی در سدهٔ ششم هجری، مقام‌دار ارشد دیوان انشاء و کتابت در دولت فاطمی و ایّوبی بودکه از مشاوران برجستهٔ صلاح‌الدین ایوبی شمرده می‌شد. او نویسنده کتاب الرسائل است که یکی از منابع تاریخی برای مطالعه جنگ‌های صلیبی محسوب می‌شود.

به نوشته ابوعلی حائری و همچنین رجال کشی، صادق در مورد او گفته است ابوبصیر (به همراه زراره، برید بن معاویه عجلی و محمد بن مسلم) میخهای خیمه دنیا هستند که بدون آنها احادیث پیامبر از بین می رفت. همچنین نقل است که آنها «السابقون و المقربونِ» امام بودند.