اشنان

از پی اشنان سوی بقال شد میغ پیدا آمد و آن حال شد

نام‌های دیگر آن چوبک اشنان؛ اشنان قلیا؛ آذربو؛ آذربویه؛ غاسول؛ خَرند؛ و خلخان است.

محتسبی بود در نشابور از اصحاب بوعبداللّه کرام و شیخ را منکر بودی. یک روز مبلغی جامه بر گرفت تا به جامه شوی دهد تا بشوید. در راه به مجلس شیخ نگاه کرد، شیخ سخن می‌گفت، محتسب با خود گفت هم اکنون بازآیم و بگویم بازینها چه باید کرد. برفت و جامها بجامه شوی داد و یک درم سیم بوی داد، جامشوی گفت چندان بده کی بهای اشنان و صابون باشد، من بترک مزد جامه بگفتم. محتسب او را درۀ چند سخت بزد، پیر گریان شد و محتسب بازآمد. اتفاق را شیخ هنوز سخن می‌گفت، از در خانقاه شیخ درآمد و گفت ای شیخ تا کی ازین نفاق و ناموس؟ شیخ گفت خواجه محتسب چه می‌باید کرد؟ گفت مجلس نمی‌باید گفت وبیت نمی‌باید گفت. شیخ گفت چنان کنیم کی دل او می‌خواهد اما خواجه محتسب را نیز بامدادان چنان نمی‌باید کرد کی جامه بردارد و نزدیک جامشوی برد و یکدرم بوی دهد، او گوید بهای اشنان و صابون تمام بده کی من بترک مزد کردم، او را بدره بزند تا آن پیر با دل رنجور به صحرا رود و نترسد کی از سینه آن پیرسوزی برسد. گر جامه‌ات باید شست بیار و بحسن ده تا او بشوید،. محتسب چون بشنید خجل شد و در پای شیخ افتاد و از آن انکاری و داوری توبه کرد.

وگفتی کسی که بقالی خواهد کرد او را بخروار اشنان باید اما اگر جامه خواهد شست او را ده ستیراشنان تمام بود یعنی علم آنقدر تمام است که بدان کار کنی اما اگر برای فروختن آموزی هرگزت کار برنیاید که مقصود از علم عملست و تواضع چنانکه نقلست که روزی بمرو بدعوتش خواندند در راه که می‌رفت از خانه نالهٔ پیرزنی می‌آمد که می‌گفت: بارخدایا مرا چنین گرسنه بگذاشتهٔ و چندین طفل بر من گماشتهٔ آخر این چه چیز است که تو با من می‌کنی شیخ برگذشت و چون بدعوت رسید بفرمود تا طبقی بیاراستند خداوند دعوت شادمان شد که امروز شیخ زله خواهد کرد تا به خانه برد و او را نه خانه بود ونه اهل چون بیاراستند برخاست و بر سر نهاد و بر در سرای آن پیرزن نهاد و ببرد و بدیشان داد ببین تا این چه شکستن و نیاز بوده باشد.

آن کودک گسیل کرد و گفت: پس این، گرد این قوم مگرد! بوعبداللّه خفیف٭ چهار روز از خود غایب بود، و بوبکر اشنانی در گور کردند و شیخ بوعبداللّه بی‌خبر.

اشنانش بر نکرده سر از بادبان خاک کز شعله سموم شدی در زمان شخار

برای شستشوی جان ز شوخ و ریم آلایش ز علم و تربیت بهتر چه صابونی، چه اشنانی

بشستن چه سودش دهد داوری در اشنان ما جامه دیگری

اشنان، که همچنین به نام‌های ازینا یا ازینا-کوسا نیز شناخته می‌شود، ایزدبانوی جو و گندم در میان رودان بود. او و برادرش لاهار، هر دو از فرزندان انلیل، توسط خدایان آفریده شدند تا برای آنوناکی‌ها خوراک فراهم کنند، اما هنگامی که باشندگان (موجودات) آسمانی نتوانستند از فراورده‌های آنها استفاده کنند، بشریت برای اینکه بازاری برای فراورده‌های آنها باشد، ایجاد شد.

از خاکستر حاصل از سوزاندن شاخ و برگ گیاه اشنان، ماده‌ای قلیایی «کلیاب» بدست می‌آورند که در مراکز صنعتی و سنتی مانند صابون سازی، سفالگری، شستشوی نخ‌های ابریشم و شیشه‌گری استفاده می‌کنند.

ریم وسواس بصابون حقایق شوی نبری فایده زین گازر و اشنانش

نرفته است چو در جامه شان زما اشنان عجب مدار که شویندمان بخواری سر

چه نیمور و چه اشنان کوب بقال چه نیمور و چه گندم کوب هراس

اشنان گیاهی است با شاخه‌های باریک، برگ‌های ریز، و طعم شور که معمولاً در شوره‌زارها می‌روید.