اهلیت

جاهلیت از مفاهیم مصطلح در اسلام و نامی است که به حالت فکری مردم عرب پیش از ظهور اسلام داده شده‌است. این واژه در قرآن هست اگر چه تفسیرهای متفاوتی از آن شده‌است. تاریخ‌دانان و پژوهشگران تاریخ نیز گاه این واژه را برای اشاره به جامعه عربستان پیش از اسلام بکار می‌برند.

همچنین این پرنده اهلیترین جانور و پرنده شناخته می‌شود.

ابوالهیثم، قبل از اسلام، یعنی در دوره جاهلیت، از شرک و بت‌پرستی دوری می‌کرد و همیشه قائل به توحید و یکتاپرستی بود و با «اسعد بن زراره»، جزو اولین کسانی از انصار بودند که در مکه به پیغمبر ایمان آورده و جزو هشت نفری بودند که قبل از قوم خود، در مکه آنحضرت را ملاقات کرد و مسلمان شده و به مدینه برگشت و اسلام خود را آشکار کرد. پیامبر خدا، میان او و «عثمان بن مظعون»، عقد برادری بست، (بعد از هجرت) «ابوالهیثم» در گروه آن دسته از انصاری بود که در هر دو «بیعت عقبه» شرکت و با پیغمبر خدا، دست یاری داد. خود ابن تیهان از شیعیان خالص علی است.

ایا شهی که بجان اهلیت گهر افشاند نشاید آنکه کند کس دریغ ازو دینار

استبضاع (به عربی: نكاح الاستبضاع) یکی از کارهایی که اعراب در زمان پیش از اسلام یا زمان جاهلیت انجام می‌دادند.

گفت احمد بی وصیت رفتن است از جاهلیت ای عجب خود بی‌وصیت رفت کس باور ندارد

هر بنده که گردیده بر آن در ادب آموز اهلیت سلطانی صد انجمنستش

حسن اهلیت خط هیچ اثر در تو نکرد آتش خوی تو جانسوز چنان است که بود

واژهٔ افغان پس از روی کار آمدن دولت امان‌الله شاه در تذکره‌های (شناسنامه‌ها) تابعیت به عنوان اهلیت به کار برده شد و پس از آن در لویه جرگهٔ ۱۳۱۵ خورشیدی مورد تأیید نمایندگان مردم قرار گرفت.

نتیجتاً قریشیان برای کشتن محمّد نقشه کشیدند. محمّد به کمک علی که در بستر وی خوابید، کسانی که نگهبانش بودند را گمراه کرد و پنهانی به‌همراه ابوبکر از شهر بیرون رفت. به‌این‌ترتیب محمّد در سال ۱ ه‍.ق/۶۲۲ م و سیزده سال پس از آغاز پیامبری خود، به مدینه — یک واحهٔ کشاورزیِ بزرگ — هجرت کرد. بعدها این هجرت، مبدأی تاریخ مسلمانان شد. مدینه تا پیش از هجرت محمّد «یثرب» نامیده می‌شد و پس از این هجرت «مدینةُ النَّبی» یا به‌اختصار «مدینه» خوانده شد. در اندیشهٔ اسلامی، این هجرت، آغاز دورهٔ اسلامی و پایان دورهٔ جاهلیت در نظر گرفته می‌شود.

و معروف است اند رخلافت امیرالمؤمنین عمر رضی اللّه عنه رود نیل بر عادت خود باستاد؛ از آن‌چه اندر جاهلیت هر سال کنیزکی آراسته در وی انداختندی تا روان شدی. عمر رضی اللّه عنه بر کاغذ پاره‌ای نبشت که: «ای آب، اگر به خود استادهای، روا نباشد اگر به فرمان خدای عزّ و جلّ استادهای، عمر می‌گوید: برو.» چون کاغذ اندر آب انداختند آب روان گشت و این إمارتِ بر حقیقت بود.

جامی اهلیت اندیشه عشق تو نداشت همتش رخت درین موج خطرناک انداخت

در سال ۶۳۰ میلادی مردم مکه تسلیم شدند و محمد مکه را فتح کرد. وی از علی خواست تا ضمانت کند که این پیروزی بدون خون‌ریزی خواهد بود چرا که محمد مسلمانان فاتح را از انتقام‌گیری از مکیان مغلوب منع کرده بود. محمد به وی دستور داد تا کعبه را از بت‌های دوران جاهلیت پاک کند.

جای تو ایوان و گه گلشن است کاهلیت کرد چنین گلخنی

این تغییرات در جهت‌گیری مجدد جامعه از نظر هویت و زندگی اعتقادی مسلمانان، جهان‌بینی و سلسله مراتب ارزش‌ها بود. از دیدگاه نسل‌های بعدی، این امر باعث تحول بزرگی در جامعه و نظم اخلاقی زندگی در شبه‌جزیره عربستان شد. برای محمد، اگرچه عربستان پیش از اسلام نمونه‌ای از «غفلت» بود، اما این امر کاملاً خالی از لطف نبود. محمد جنبه‌های خاصی از سنت عرب جاهلیت مانند مراقبت از خویشاوندان نزدیک خود، بیوه‌ها، یتیمان و سایر نیازمندان و برقراری عدالت را تأیید و توصیه کرد. با این حال، این ارزش‌ها از نظر اهمیت مجدداً مرتب می‌شوند و در چارچوب توحید قرار می‌گیرند.

حسن هرگز طرفی از پهلوی اهلیت نبست مایهٔ تمکین خوبی از تغافل قرض کن

وَ جَعَلُوا لِلَّهِ مِمَّا ذَرَأَ از ایدر حکایت است از نهادهایی که اهل جاهلیت نهاده بودند میان خویش و میان اللَّه و میان بتان، از نهادهای بد و بنیادهای‌ کژ، و این آن بود که کفار عرب عادت داشتند که چون تقربی کردندی یا نذری یا صدقه‌ای دادندی بچیزی از مال خویش، دو تیر زدندی، یک تیر را گفتندی که این آن خدای آسمانست، و آن بدرویشان و مهمانان دادندی، و خود از آن بخوردندی و یک تیر را گفتندی که: این بتان را است، و بخرج بتان و سدنه ایشان کردندی اگر باد یا ستور چیزی از بهره خدا یا بهره بت او کندی گفتندی: باک نیست که خدای آسمان بی‌نیاز است، و اگر چیزی از بهره بت با بهره اللَّه افتادی آن را می‌باز جای کردند و می‌باز ستدند، که بت را حاجت و نیاز است.

هرکه پیر وقت خود را پی نبرد آن به موت جاهلیت جان سپرد

ابوسفیان پسر حارث نوه عبدالمطلب و برادر رضاعی و عموزاده محمد و از بنی هاشم و از صحابه است. او پس از فتح مکه اسلام آورد و در جنگ حنین شرکت داشت و از معدود افرادی بود که جانانه در جنگ جنگید . او در سال بیستم هجری درگذشت و در بقیع دفن شد. وی را نباید با ابوسفیان بن حرب بن امیه از رؤسای قریش در دوران جاهلیت و پدر معاویه بنیانگذار خلافت اموی اشتباه گرفت.

با استقرار حکومت اسلامی در مدینه به تدریج احکام و مقررات دینی تشریع شد تا فرهنگ و آداب و رسوم مسلمانان را که هنوز تحت تأثیر قوانین و فرهنگ جاهلیت بود تغییر دهد. حقوق زنان و به خصوص قوانین طلاق یکی از چالش برانگیزترین مسایل اجتماعی مسلمانان بود که بیشتر احکام آن در سوره بقره آیات ۲۴۲ ـ ۲۲۶ قبلاً بیان شده بود.