برزین

آثار دیگر مازندرانی از سدهٔ نوزدهم مرهون کوشش‌های خاورشناسان و کنجکاوی جهانگردان است: الکساندر خوجکو(۱۸۴۲)، ایلیا برزین(۱۸۵۳)، گریگوری والریانویچ ملگنوف(۱۸۶۱٬۶۸)، برنهارد دارن(۱۸۶۲٬۷۵)، ژاک دمورگان(۱۹۰۴) در تألیفات خویش مقدار قابل توجهی لغات و اصطلاحات و عبارات و اشعار مازندرانی ثبت کرده‌اند.

آتشکدهٔ کشمر یا آتشکدهٔ زرتشت یا آتشکدهٔ آذر برزین‌مهر اولین آتشکدهٔ زرتشتی بود که توسط گستاسپ به درخواست زرتشت در کِشمر (کاشمر) بنا گردید. در بخشی از شاهنامهٔ فردوسی، ماجرای پیدا شدن زرتشت و پذیرفتن دین او توسط گشتاسپ به نظم درآمده که گشتاسب پس از پذیرفتن دین زرتشت، موبدان را به سرتاسر گیتی روانه می‌کند و آذر به آتشکده‌ها (گنبدان) می‌نهد و نخستین آنان، آذر برزین‌مهر است که به کشمر بنیان گذارد و در جلوی آتشکده، سرو بهشتی را کاشت و آن را نماد پذیرفتن دین بهی قرار داد و موبدان را به سرتاسر جهان فرستاد و فرمان داد همه نامداران و بزرگان به سوی آن پرستشکده روی آورند.

چو خراد برزین شنید آن سخن بیاد آمدش کینهای کهن

از آب جود او رودیست صد چون وادی جیحون ز تف تیغ او دودیست صد چون آذر برزین

وی بعد از آقا حسینقلی، نزد شاگرد برجسته او درویش خان، ردیف موسیقی و نواختن تار را آموخت و پس از سه سال موفق به دریافت نشان «تبرزین طلایی» که به شاگردان ممتاز داده می‌شد، شد.

تبرزین‌های تراشیده شده: تبرهای کوچکی که دراویش بر دوش حمل می‌کردند.

در سال ۱۸۱۲ سرهنگ آلبرشت فرماندهی یک هنگ سواره نظام را بر عهده داشت که از اژدهای ذخیره، لنسر و اسکادران هوسار تشکیل شده بود. از ۱۸ تا ۲۰ اکتبر ۱۸۱۲، در جریان پیروزی روسیه بر فرانسوی‌ها و باواریایی‌ها در نبرد دوم پولوتسک، هنگ او ۱۲ اسلحه را ضبط کرد اما او از ناحیه دست راست زخمی شد. در ۲۳ دسامبر ۱۸۱۲ به او نشان درجه ۴ سنت جورج اعطا شد. آلبرشت همچنین در آزار و اذیت گراند آرمی در هنگام عبور از رودخانه برزینا مشارکت فعال داشت. در سال ۱۸۱۲ نیز نشان لئوپولد به او اعطا شد.

برزینا همچنین به دلیل دوستی‌هایی که با دیگر شخصیت‌های فرهنگی چک از جمله مجسمه‌ساز نمادگرا فرانتیشک بیلک، منتقد ادبی، جامعه‌شناس و دانشمند علوم سیاسی، امانوئل چالوپنی، شاعر، نثر نویس و کشیش یاکوب دمل، و فیلسوف و نویسنده مشهور لادیسلاو کلیما، مورد توجه است.

آذربُرزین‌مِهر، در متون مختلف؛ به گونه‌ها، نام‌ها و تعابیر دیگری همچون: آذر مهر، آذر سودی‌مهر، آذر پُرسود، آذر برزین و آذر مهربرزین آمده؛ همچنین در ادبیات پارسی، واژه «برزین» به تنهایی، به جای آذر برزین‌مهر به کار رفته‌است. برزین، همچنین نام چند تن از بزرگان ایران، از جمله: نام پدر جهن در زمان فریدون، نام پسر گشتاسب، نام پدر بهزاد، نام سردار انوشروان؛ و همچنین مهربرزین نام پسر فرهاد یا خراد در زمان بهرام گور و برزمهر، نام یکی از دبیران روزگار اردشیر پاپکان و نام موبدان موبد زمان انوشیروان بوده‌است.

تبرزین نه عقابی صیدپیشه که قوت اوست مغز اهل عدوان

آن موالی نوازد از بر تخت این معادی گدازد از برزین

ارتباط و پیوند نام این آتش (برزین‌مهر) و کشاورزان (دهقانان، برزیگران) شایان توجه است؛ اگر صفت معروف مهر، دارای چراگاه‌های فراخ، را در پیش نگاه داشته باشیم. از این دو امر؛ اهمیت مهر به عنوان ایزد طبقه تولیدکنندگان و کشاورزان روشن می‌شود. نام این آتشکده، از پیشینه دیرین آن حکایت می‌کند؛ برخی از ایران‌شناسان بر این باورند که احتمالاً چنین نامی در عصر میترایی، دوران پیش از زرتشت، وجود داشته‌است.

به عنوان نماد پادشاهی و قدرت، کمان‌ها نقش مهمی در ارتش هخامنشیان ایفا می‌کردند. کمان و تبرزین‌های آن در یک کماندان (گوریتویی) حمل می‌شدند. ایرانیان از گروه‌های مختلف مثل مادها و پارس‌ها در لباس‌های ایرانی محلی خود یا جامه‌های سوارکاری، کماندان حاوی تیر و کمان را با خود حمل می‌کردند. پادشاهان هخامنشی از کمان برای نشان دادن توانایی‌های رزمی و شجاعت خود در حین نبرد و نماد جایگاه خود استفاده می‌کردند. داریوش در بند ۹ فرمان خود می‌گوید «ورزیده هستم، چه با هر دو دست چه با هر دو پا، هنگام سواری خوب سواری هستم. هنگام کشیدن کمان، چه پیاده چه سواره، خوب کمان‌کشی هستم. هنگام نیزه‌زنی، چه پیاده و چه سواره، خوب نیزه‌زنی هستم.»

اجل‌شد گاز و تن‌آهن‌حوادث‌دم‌زمین کوره تبرزین پتک و سرسندان و مرد استاد آهنگر

بعضی نیز به روایت اوستا از جمشید اشاره می‌کنند. گفته‌اند چون جمشید بر خویش غره شد، هر سه فر پادشاهی از او جدا شدند. پس از آن سه آتش مقدس فرنبغ، گشنسب و برزین مهر، به کمک انسان شتافتند. آتش فرنبغ، فر پادشاهی را از دست ضحاک رهایی داد. آتش برزین مهر، جهان را تا آمدن گشتاسب، حامی زرتشت، حفاظت کرد؛ و آتش گشنسب، جهان را تا دوران خسرو، شاه بزرگ کیانی حفظ کرده‌است. در این واقعه نیز آتش اول، همان کاری را کرده، که آترگاتیس کرده‌است.

برای قطع نخل هستی خصم تبرزینی به دستش داد دوران

بخواه جام و بر افروز آذر برزین که پر شمامه کافور شد که و برزن

سبک موبد موبدان را بخواند بران جای خراد برزین نشاند

برفت از بر حوض برزین چو باد بر شاه شد خاک را بوسه داد

هر سو نگری ماهی آراسته برزین هر جا گذری سروی پیراسته بر پا