اویغور

ابراهیم مطیعی (اویغوری: ئیبراهیم مۇتیئی، چینی: 伊卜拉伊木•穆提伊؛ مهٔ ۱۹۲۰– ۱۳ ژانویه ۲۰۱۰) زبانشناس مشهور اهل سین‌کیانگ چین است. او برای تحقیقات خود در زبان اویغوری و فرهنگ آنان شناخته شده‌است. او یکی از برترین پژوهشگران زبان ایغوری در نسل خود است.

بین سال‌های ۱۹۳۴ تا ۱۹۳۷ میلادی، منطقهٔ ختن تحت سلطهٔ جنگ‌سالاران هوئی (مسلمانان چینی‌تبار) بود، در حکومتی که اصطلاحا با نام «دونگانستان» از آن یاد می شود. (در منابع روسی، هوئی‌ها را دونگان می نامند) منطقهٔ ختن در این دوران، در عمل شاهد اشغال و حاکمیت مستعمرانه بر روی ترکهای اویغور توسط قوای نظامی غیربومی بود. به همین دلیل، در طول این دوران، منطقهٔ‌ ختن شاهد قیامهای مسلحانهٔ متعددی، منجمله قیام کارگیلیک در سال ۱۹۳۵ میلادی بود. «دونگانستان» در نهایت در سال ۱۹۳۷ میلادی با دخالت اتحاد جماهیر شوروی منحل شد.

یورت او درموضع قالدون بود که در عهد چنگیز داخل مغولستان شده علف زار و منبع و رودخانه عظیمی دارد. اولاد قرق از سایر فرق بیشتر بوده ودر عهد ایلخان کثرت بی قیاس داشته اند و چندین بار با لشکر تور وتاتار رایت جنگ و پیکار افراشته، بعدها که سپاه تور بر بلاد ترک تسلط یافت از بیم جان تفرقه یافتند و بهر جانب میشتافته، بعضی داخل اویغور شدند که هم حال باز داخل ترکمانانند و هر سال فوجی از سواران جرار بموکب منصور میفرستند و بعضی که از آب جیحون گذشتند ساکن سپنجاب گشته در اواخر بخراسان افتادند و بقوم اوشر پیوسته اکنون از شعب افشار محسوبند و بقرخلو مشهور و تاعهد شاه طهماسب ثانی نام و نشانی از معارف این قوم در سیر و تواریخ نیست، ولکن در اخر دولت صفوی که خزان باغ خسروی بود،قهرمانی قادر مانندنادر از این شعبه پیدا شد که از حد موصل تا رود سیحون مسخر کرد و بر هند وسند و روم وروس مظفر گشته، احفاد او را ملل و دولت برقرار بود تا طلیعه این دولت پایدار پدید شد و باغ خسروی را فصل بهار آمد. پس امیرالامراء حسین خان سردار که آن وقت حارس خراسان بود بیک، رکضت خیل و نهضت و میل جملگی را مقهور و مغلوب کرده ملک مغضوب باز گرفت و جمعی از معارف احفاد و نتایج اولاد او را ببندگی حضرت فرستاد که هر یک چاکر یک تن از ابنای ملوک گشته فخر این گونه چاکری در نسل احفاد نادری ماند.

نوشتار عربی اویغوری (به ایغوری: ئۇیغۇر ئه‌ره‌ب ییزیقی) شکلی از الفبای عربی است که برای نوشتن زبان اویغوری، عمدتاً توسط اویغورهای مقیم چین استفاده می‌شود. این یکی از چندین الفبای اویغوری است و از سال ۱۹۸۲ الفبای رسمی زبان اویغوری است. الفبای سیریلیک نیز برای نوشتار زبان اویغوری، بالاخص توسط اقلیت اویغور ساکن کشور قزاقستان استفاده می‌شود. زبان اویغوری، الفبای لاتین استانداردسازی شده نیز دارد، که توسط دانشگاه سین‌جیانگ برای استفادهٔ موازی با الفبای عربی-اویغوری و بیشتر در زمینه‌های دیجیتالی و کامپیوتری ارائه شد.

مردم هوئی بزرگ‌ترین قوم مسلمان در چین هستند و اویغورها دومین گروه قومی مسلمان در چین هستند. خویی‌زو یا هوئی قوم مسلمان ایرانی‌تبار هستند که حدود ۵۰۰ سال پیش برای ترویج دین اسلام به چین رفتند، با قوم خَن (هان) ازدواج کردند و در آن جا ماندگار شدند. در این میان اقوام چینی، قوم «خویی‌زو» بسیار به بهداشت فردی و نوع خوراک خود اهمیت داده و به آموزه‌های اسلام پایبندند؛ این قوم عمدتاً در غرب و شمال غرب چین ساکن هستند.

الفبای عربی اویغوری در کل ۳۲ حرف دارد. الفبای عربی اویغوری، حروف تکراری عربی-فارسی «ح، ث، ذ، ص.ض.ط. ظ، ع» را حذف کرده و در وام‌واژه‌ها از حروف «ئ، ت، ز، س، ه» استفاده می‌کند. الفبای عربی، همین‌طور به‌طور کامل حرکات زیر، زبر، و پیش «ــَـ، ــِـ، ــُـ» را حذف کرده. در عوض، در الفبای اویغوری ۸ واکه وجود دارد که تمامی حروف صدادار را بازتاب می‌دهد.

اعتراف‌نامه یا خواستوانیفت کتابی مانوی است که درباب اعترافات نیوشایان که پایین‌ترین رده دینی مانوی بودند نگاشته شده است.این اثر که متن اصلی آن از میان رفته و تنها ترجمه ترکی اویغوری آن موجود است منبع مناسبی برای شناخت آداب و رسوم و باورها و نحوه رفتار درون گروهی مانویان بدست می دهد.اثر دیگری هم به زبان سغدی وجود دارد که مجموعه اعترافات طبقه برگزیدگان است.

اویغوری زبان ترکی تاریخی مردمان منطقهٔ تاریخی ترکستان شرقی (سین‌کیانگ) می‌باشد، و دارای ادبیات غنی چندصد ساله‌ای می‌باشد. مردم اویغور با قرار گرفتن بر جاده ابریشم، در ارتباط دائم با فارسی‌زبانان و ترک‌زبانان ماوراءالنهر و فرای آن بودند، و در نتیجهٔ آن، از قرن سیزدهم میلادی به این سو، از الفبای فارسی-عربی برای نوشتار زبان اویغوری استفاده می‌شده‌است.

واژگان فارسی در زبانهای سوئدی،اویغوری چینی و بوسنیایی

دونالد ترامپ از شی جین پینگ درخواست می‌کند که در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ به او کمک کند. بولتون ادعا می‌کند که ترامپ از اردوگاه‌های بازآموزی سین‌کیانگ آگاه است و در جلسه‌ای با شی جین پینگ از بازآموزی اقلیت مسلمان اویغورها حمایت می‌کند. بولتون ادعا می‌کند که ترامپ اصلاً نمی‌داند فنلاند کجا است و آیا بخشی از روسیه است و آیا بریتانیا سلاح اتمی در اختیار دارد یا خیر

در زمان چنگیزخان چون مغول‌ها هنوز کتابت به زبان خود نداشتند، خط اویغوری اولین خط رسمی حکومت‌های مغول شد. بعد از مسلمان شدن اویغورها، خط عربی جایگزین خط اویغوری گردید. شیوه بهبودیافته خط عربی امروزه به عنوان الفبای رسمی این زبان در منطقه خودمختار سین کیانگ اویغور شناخته شده و به شکل گسترده چه توسط مردم و چه توسط دولت منتسب از مرکز محلی استفاده می‌شود.